Khmer Dictionary: ឧក

Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary

ឧក ( កិ.កិរិយាសព្ទ ) [អុក] or អុក
ស្ដីឲ្យ, ស្ដីបន្ទោស; ជេរ; ត្រួតត្រាលើពេញអំណាចឥតកោតញញើត (ច្រើនសរសេរ អុក ជាង) : ពីម្សិលមិញលោកអភិបាលស្រុកអុកខ្ញុំសន្ធឹក ពីរឿងប្រាក់ពន្ធស្រូវ ។ ព. ប្រ. អុកចត្រង្គ ចាប់កូនចត្រង្គប៉ែកខាងខ្លួនមួយកូនទង្គិចលើក្តារចត្រង្គត្រង់ក្រឡាដែលត្រូវអុក ស្រែកថា អុក ! (ច្រើនប្រើសំឡេងខ្ពស់វែង អុ៎ក !) ។ ចួនកាលលេងចត្រង្គក៏ហៅ អុកចត្រង្គ ដែរ : រវល់តែអុកចត្រង្គទាល់ៗល្ងាច គ្មានរកស៊ីធ្វើការអ្វីទេ ! ។
- អុកគូទ ទង្គិចគូទដូចគេចាប់បុកទៅលើអ្វីៗ ។
ឧក ( ន.នាមសព្ទ ) ( ល. ស.លាវនិងសៀម ( ភាសាលាវនិងសៀម ) )
(អក, អ៝ក អ. ថ. អុក “ទ្រូង”) ខ្សែចងទ្រូងឬខ្សែពុង គឺខ្សែដែលចងរឹតកែបសេះ : ធូរខ្សែអុក, ចងខ្សែអុក (ខ្សែទ្រូង) ។
ឧក ( ន.នាមសព្ទ )
(ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ពាង ២ ន.) ។
ឧកញ៉ា ( ន.នាមសព្ទ ) [អុក--]
ពាក្យប្រើជាឋានន្តរស័ក្តិនៃមន្ត្រីថ្នាក់ខ្ពស់ជាងទី ព្រះ សំដៅសេចក្ដីថា “អ្នកចេះត្រួតត្រាមុខការក្នុងក្រសួងឬនាទីរបស់ខ្លួន” (មកពី ពាក្យខ្មែរ ឧក ឬ អុក “ត្រួតត្រាពេញអំណាច” + បា. ញា “ដឹង; ចេះ; ស្គាល់”), ប្រើតាមលំដាប់ថ្នាក់ស័ក្តិធំតូចថា លោកអ្នកឧកញ៉ា..., អ្នកឧកញ៉ា..., ឧកញ៉ា... (មាននិយាយក្នុងច្បាប់ទម្រង់ស័ក្តិ) ។ មានអត្ថកោវិទខ្លះយល់ថា ឧក ក្លាយមកពី សំ. ឧ “ព្រះព្រហ្ម; ព្រះឥសូរ” + បា. ញា “ដឹង; ចេះ; ស្គាល់” សំដៅសេចក្ដីថា “អ្នកស្គាល់ការគោរពព្រះព្រហ្មឬព្រះឥសូរ” (តាមលទ្ធិខ្មែរសម័យបុរាណ); អត្ថកោវិទខ្លះយល់ថា ឧក ក្លាយមកពី សំ. ឧក្ត “ពោល, ស្ដី, និយាយ, ថា” + បា. ញា សំដៅសេចក្ដីថា “អ្នកស្គាល់ការស្ដីនិយាយ” (ការយល់ទាំងពីរយ៉ាងក្រោយនេះក៏បានសេចក្ដីដោយឡែកដែរ គង់នៅប្រើជា ឧកញ៉ា ដូចគ្នា ផ្សេងគ្នាតែសេចក្ដីប៉ុណ្ណោះ) ។ កាលក្នុង ព. ស. ២៤៥៨ គ. ស. ១៩១៤ គណៈកម្មការបង្កើតវចនានុក្រមខ្មែរ បានផ្តើមប្រឹក្សាគ្នាជាដំបូងបង្អស់ អំពីអក្សរ ៤ តួគឺ ឧ៊, ឪ, ឱ, ឪ (អុក, អុវ ឬ អូវ, អោ, អៅ) នេះ ក៏បានយល់ព្រមគ្នាជាឯកច្ឆន្ទថា ឧ៊ បុរាណយក ( ៊) នេះដែលហៅថា សក់ក មកដាក់ពីលើជាតួប្រកបជាជំនួស ក (ឧក) ត្រូវលែងប្រើ ត្រូវប្រើ ឧក វិញ (ឧកហ្មឺន... ឧកញ៉ា) ។ ឱ ដែលប្រកបនឹង យ ជា ឱយ ឬ អោយ នេះត្រូវកុំប្រើត្រូវប្រើ ឱ្យ ដូចពីដើមទុកថាជា អញ្ញត្រសព្ទ ។ ឪ និង ឪ ដែលយកចុងឬកន្ទុយ វ មកដាក់ពីលើជា ឪ, ឪ (អុវ, អៅ) ត្រូវទុកឲ្យនៅដូចពីដើម (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឪ>ឪ, ឱ, ឪ តាមលំដាប់ ទៀតផង) ។ សៀមសម័យបុរាណយកពាក្យ ឧក ទៅប្រើជា អក, សរសេរជា អ្ចក ប្រើជាពាក្យនាំមុខឋានន្តរមន្រ្តីគ្រប់ថ្នាក់ជា អ្ចកហ្មឺន, អ្ចកខុន អ្ចកហ្ល្វង, អ្ចកព្រះ, អ្ចកញា (អកហ្មឺន, អកឃុ៎ន, អកហ្លួង, អកផ្រះ, អកយ៉ា) ។ អ្ចក នេះសៀមប្រើជាពាក្យហៅបិតាមាតាថា ព្ច់អ្ចក, េមេ់អ្ចក ផងក៏បាន (អ. ថ. ផអក, ម៉ែអក “ឪពុកបង្កើត, ម្ដាយបង្កើត”) ។ លាវប្រើពាក្យ ព់អ្ចក, េមេ់អ្ចក នេះជាសម្ដីសម្រាប់បព្វជិតហៅឧបាសកឧបាសិកា ផងក៏បាន ។
ឧកហ្លួង ( ន.នាមសព្ទ ) [អុក--]
ពាក្យប្រើជាឋានន្តរនៃមន្រ្តីពួកសូទ្រៈ (អ្នកងារ) ក្នុងសម័យបុរាណ, មាននាទីជាអ្នកត្រួតត្រាពួកសូទ្រៈគ្នាឯង ប៉ុន្តែនៅក្រោមបង្គាប់មន្រ្តីមុខក្រសួងដែលខ្លួនត្រូវឡើង ។ សៀមសម័យបុរាណប្រើជា អ្ចកហ្ល្វង អ. ថ. អកហ្លួង (ឧកហ្លួង) ប៉ុន្តែមិនប្រើចំពោះពួក សូទ្រៈ ទេ (មើលក្នុងពាក្យ ឧកញ៉ា) ។
ឧកាស ! ( ន.នាមសព្ទ ) [អ៊ុកាសៈ] or ឧកាសៈ ! ( បា. ស.បាលីភាសាសន្មត )
(បា.) (ឱកាស) ពាក្យគោរពសម្រាប់ផ្តើមមុនបង្អស់ក្នុងវេលារៀបនឹងសូមអ្វីៗ ឬប្រកាសសេចក្ដីណាមួយ, ដោយសេចក្ដីថា “សូមគោរព !; សូមទាន !, សូមទានគោរព !; សូមមេត្តា !, សូមមេត្តាប្រោស !; ទានប្រោស, សូមទានប្រោស !” (សម្រាប់ប្រើតែខាងសាសនា តាមសេចក្ដីពេញចិត្តឬធ្លាប់ប្រើ) : ឧកាសៈ ! បាទយុគលំ នមាមិហំ ខ្ញុំអរឱនអង្គ ក្រួញក្រាបអភិវាទ ព្រះបាទពុទ្ធពង្ស ទាំងគូរ័ត្នរុង-រឿងឫទ្ធិរង្សី ។ល។ (កាព្យសរសើរព្រះបាទបុរាណ) ។ ប្រើជា ឱកាស ឬ ឱកាសៈ ! ក៏បាន (អ. ថ. អោកាសៈ “សូមឱកាស !, សូមទានឱកាស !” ។ ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ សម្រាប់ឲ្យប្រើពាក្យ ឧកាសៈ ! និង ឱកាសៈ ! ថា : ឧកាសៈ ! យើងខ្ញុំ សូមបង្គំឆ្ពោះត្រ័យរ័ត្ន សូមយើងមានវិវឌ្ឍន៍ និងក្តីសុខស្ងប់សព្វកាល ។ សូមឲ្យមានទ្រព្យធន ច្រើនលើសលន់ពន់វិសាល សូមគុណអភិបាលប្រជាជាតិឲ្យឃ្លាតទុក្ខ ។ ឬថា : ឱកាសៈ ! យើងខ្ញុំ មកជួបជុំព្រមព្រៀងគ្នា សូមពោលពាក្យប្តេជ្ញា ថានឹងកាន់ចិត្តសច្ចំ ។ ចំពោះប្រទេសជាតិ មាតុភូមិរាជបល្ល័ង្ក ពុទ្ធសាសនំ យើងសូមកាន់ដោយគោរព ។
ឧក្កដ្ឋ ( គុ.គុនសព្ទ ) [អ៊ុក-ក័ត-ឋៈ] or ឧក្កដ្ឋៈ ( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
(ឧក្កដ្ឋ; ឧត្ក្ឫឞ្ត) ឧក្រិដ្ឋ គឺ ធ្ងន់, យ៉ាងធ្ងន់; ធំ, យ៉ាងធំ; តឹង, យ៉ាងតឹង, យ៉ាងតឹងតែង, យ៉ាងរឹតត្បិត; ខ្ពស់, យ៉ាងខ្ពស់; ឧត្ដម, ប្រសើរផុត; ចម្បង; កន្លង, ក្រៃលែង, លើសលែង, លើសលន់; ល្អប្រពៃ; ល្អកន្លង ។
- ឧក្កដ្ឋការណ៍ ដំណើរឬរឿងឧក្រិដ្ឋ (រឿងធំ, រឿងធ្ងន់) ។
- ឧក្កដ្ឋទោស ទោសឧក្រិដ្ឋ (ទោសធ្ងន់) ។
- ឧក្កដ្ឋធម៌ ធម៌ឧត្ដម ។
- ឧក្កដ្ឋបរិច្ឆេទ កំណត់, កម្រិត, ការប្រិត យ៉ាងតឹង ។
- ឧក្កដ្ឋ
- បាត្រ បាត្រខ្នាតធំ (បាត្រយ៉ាងធំ) ។
- ឧក្កដ្ឋប្បញ្ញត្តិ បញ្ញត្តិយ៉ាងតឹង (ការហាមដោយដាច់ខាត) ។
- ឧក្កដ្ឋប្បដិបត្តិ ឬ - ឧក្កដ្ឋប្បដិបទា ប្រតិបត្តិឬបដិបទាយ៉ាងតឹង (ការកាន់តឹង) ។
- ឧក្កដ្ឋប្បមាណ ខ្នាតយ៉ាងធំ, (ខ្នាតធំ) ។
- ឧក្កដ្ឋភាព ភាពឧត្ដម ។ល។ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឧក្រិដ្ឋ ឬ ឧក្រឹដ្ឋ ទៀតផង) ។
ឧក្កដ្ឋ --
(មើលក្នុងពាក្យ ឧក្កដ្ឋ) ។
ឧក្កដ្ឋិសព្ទ ( ន.នាមសព្ទ ) [អ៊ុក-ក័ត-ឋិស័ប] ( បា. ឬ សំ. ក្ល.None )
(បា. សំ.) (ឧក្កដិ្ឋសទ្ទ; ឧត្ក្ឫឞ្តិ + ឝព្ទ “សំឡេងខ្ពស់គ្រលួចឡើងលើ”) សូរហ៊ោ : មហាជនមានសេចក្ដីអស្ចារ្យខ្លាំងក៏ធ្វើឧក្កដ្ឋិសព្ទជាឯកប្បហារ ។ (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) : ឧក្កដ្ឋិសព្ទ លាន់ឮអឺងអាប់ តើមានការណ៍អ្វី សូរស័ព្ទចម្លែក ជ្រែកសោតិន្រ្ទីយ៍ គួរគ្នាយើងម្នី-ម្នារត់ទៅមើល ។ ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ ប្រាប់ថាឥតការណ៍ ប្លែកទេកុំផ្អើល ពួកក្មេងលេងឈូង ទេតើកុំព្រើស ឲ្យរត់ទៅមើលវាលេងត្រង់ណា ?
ឧក្កាបាត ( ន.នាមសព្ទ ) [អ៊ុក-កា--] or ឧល្កាបាត ( បា.បាលី ( បាលីភាសា ), សំ.សំស្រ្កឹត ( ភាសាសំស្រ្កឹត ) )
គប់ភ្លើងដែលធ្លាក់ពីអាកាស គឺកេតុធ្លាក់ឬកេតុដំដួល : មានឧក្កាបាត (បារ. Aérolithe) ។

1 2 Next >>

Headley's Khmer-English Dictionary

ឧក [ʔok] - detail »
See: អុក
ឧកញ៉ា ( n ) [ʔokɲaa] - detail »
title of high-ranking royal officials in Cambodia (It was the second highest royal title)
ឧកហ្លួង ( n ) [ʔok luəŋ] - detail »
ancient title or rank of the chief slave
ឧកាស ( i ) [ʔuʔkaasaʔ] - detail »
permit (me), excuse (me) (a polite word used to break into a conversation); please ... (particle of entreaty especially used before a prayer)
ឧក្កដ្ឋៈ [ʔukkattʰaʔ] - detail »
See: ឧក្រិដ្ឋ
ឧក្កាបាត ( n ) [ʔukkaabaat] - detail »
meteorite
ឧក្កំសនា ( n ) [ʔukkaŋsaʔnaa] - detail »
glorification
ឧក្រិដ្ឋ ( adj ) [ʔokrət] - detail »
to be serious, grave, terrible; strict; heavy; criminal; large, high; exalted.
ឧក្រិដ្ឋ ( adv ) [ʔokrət] - detail »
criminally, seriously