Khmer Dictionary: សុរិយ

Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search

កក្កដ ( ន.នាមសព្ទ ) [ក័ក-កៈ-ដៈ]
(កក៌ដ) ក្ដាម ។ ឈ្មោះខែទី ៤ នៃសុរិយគតិ, មាន ៣១ ថ្ងៃ, ត្រូវគ្នានឹងខែ ស៊ូយេត (ខែទី ៧) បារាំងសែស ។ សព្វថ្ងៃប្រើជា កក្កដា ក៏រាប់ជាខែ ទី ៧ ដែរ ។
មករៈ ( ន.នាមសព្ទ ) [ម៉ៈកៈរ៉ៈ ]
(មករ --រាឝិ; --រាសិ) មករឬរាសីមករ គឺឈ្មោះខែទី ១០ នៃសុរិយគតិ, មានថ្ងៃ ៣១, ត្រូវគ្នានឹងខែយ៉ាំងវិយេរ (ខែទី ១) បារាំងសែស : ខែមករ ឬ មកររាសី ។ សព្វថ្ងៃប្រើជា មករា (មៈកៈរ៉ា) ជាខែទី ១ ដែរ ។
ព្រឹសភៈ ( ន.នាមសព្ទ ) [ព្រឹស-សៈភៈ ]
(វ្ឫឞភ ឬ--រាឝិ; ឧសភ ឬ--រាសិ) គោឈ្មោល, គោឡើងក, គោបាឬរាសីគោឈ្មោល...។ ឈ្មោះផ្កាយរូបគោឈ្មោល ។ ឈ្មោះខែទី ២ នៃសុរិយគតិ, មានថ្ងៃ ៣១, ត្រូវគ្នានឹងខែម៉េ (ខែទី ៥) បារាំងសែស : ខែព្រឹសភៈ ឬ ព្រឹសភរាសី ។ សព្វថ្ងៃប្រើជា ឧសភា ជាខែទី ៥ ។
ព្រឹស្ចិក ( ន.នាមសព្ទ ) [ព្រឹស-ស្ចឹក ]
(វ្ឫឝ្ចិក ឬ--រាឝិ; វិច្ឆិក ឬ--រាសិ) ខ្ទួយឬរាសីខ្ទួយ ។ ឈ្មោះផ្កាយរូបខ្ទួយ ។ ឈ្មោះខែទី ៨ នៃសុរិយគតិមានថ្ងៃ ៣០ គត់, ត្រូវគ្នានឹងខែណោវ៉មប្រិ៍ (ខែទី ១១) បារាំងសែស : ខែព្រឹស្ចិក ឬ ព្រឹស្ចិករាសី ។ សព្វថ្ងៃប្រើជា វិច្ឆិកា ជាខែទី ១១ ។
មីន ( ន.នាមសព្ទ )
(មីន) ត្រី; ឈ្មោះខែទី ១២ នៃសុរិយគតិ, មាន ៣១ ថ្ងៃ, ត្រូវគ្នានឹងខែម៉ារ្ស (ខែទី ៣) បារាំងសែស : ខែមីន (ហៅថា មីនរាសី ក៏បាន) ។ សព្វថ្ងៃប្រើជា មីនា ជាខែទី ៣ ដែរ ។ (តាមសំឡេងអក្សរខ្មែរត្រូវអានថា មីនា, ប៉ុន្តែទម្លាប់ទាញឲ្យថា មីន៉ា ក៏ក្លាយទៅជា អញ្ញត្រសព្ទ) ។
រតូវ ( ន.នាមសព្ទ ) [ រដូវ ]
(ឫតុ; ឧតុ) ទេសកាល, កាលកំណត់ដែលចែកជា ភាគខែក្នុងឆ្នាំមួយៗ តាមសម័យដែលអាកាសប្រែប្រួល (ច្រើនសរសេរ រដូវ ជាង) : រដូវរងា, រដូវក្ដៅ, រដូវភ្លៀង; ឈើផ្លែខុសរដូវ; ផ្លាស់រដូវ ។ តាមសុរិយគតិ, ក្នុងមួយឆ្នាំៗនិយមប្រើរដូវ ៤ គឺ ១-និទាឃៈ ឬ និទាឃរដូវ “រដូវក្ដៅ” ត្រូវគ្នានឹងរដូវប្រ័ងតង់ប្ស៍ Printemps ប្រទេសបារាំងសែស) មាន ៣ ខែ, រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃទី ២១ ខែមីនា (ម៉ារ្ស) ដល់ថ្ងៃទី ២១ ខែមិថុនា (យូវ៉ាំង), មាន ៩៣ ថ្ងៃ ។ ២-វស្សានៈ ឬ វស្សានរដូវ “រដូវភ្លៀង” (ត្រូវគ្នានឹងរដូវ អេតេ Eté ប្រទេសបារាំងសែស) មាន ៣ ខែ, រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃទី ២២ ខែមិថុនា (យូវ៉ាំង) ដល់ថ្ងៃទី ២២ ខែកញ្ញា (សេបតមប្រិ៍), មាន ៩៣ ថ្ងៃ។ ៣-សរទៈ ឬ សរទរដូវ “រដូវចុះអ័ព្ទ ឬរដូវមានខ្យល់, ភ្លៀង, ទឹកសន្សើមខ្លះ; រដូវលំហើយ” (ត្រូវគ្នានឹងរដូវ អូតូន Automne ប្រទេសបារាំងសែស) មាន ៣ ខែ, រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃទី ២៣ ខែកញ្ញា (សេបតមប្រិ៍) ដល់ថ្ងៃទី ២១ ខែធ្នូ (ដេសមប្រិ៍) មាន ៩០ ថ្ងៃ ។ ៤-សិសិរៈ ឬ សិសិររដូវ “រដូវរងាខ្លាំង” ត្រូវគ្នានឹងរដូវ ហ៊‌ីវែរ Hiver ប្រទេសបារាំងសែស) មាន ៣ ខែ, រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃទី ២២ ខែធ្នូ (ដេសមប្រ៏) ដល់ថ្ងៃទី ២០ ខែមីនា (ម៉ារ្ស), មាន ៨៩ ថ្ងៃ ឬចួនកាល ៩០ ថ្ងៃ ។ រួមទាំង ៤ រដូវ ត្រូវជា ១២ ខែ, មានថ្ងៃ ៣៦៥ ឬចួនកាល ៣៦៦ ជាមួយឆ្នាំនៃសុរិយគតិ (មិនមានវិធីលើកខែទេ) ។ តាមចន្ទគតិ, ក្នុងឆ្នាំមួយៗនិយមប្រើរដូវ ៣ គឺ ១-ហេមន្តៈ ឬ ហេមន្តរដូវ “រដូវមានទឹកសន្សើម, រដូវរងា” មាន ៤ ខែ, រាប់ពីត្រឹមថ្ងៃ ១ រោចខែកត្តិក ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែផល្គុន, មាន ១១៨ ថ្ងៃ ។ ២-គិម្ហៈ ឬ គិម្ហរដូវ “រដូវក្ដៅ” មាន ៤ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែផល្គុន ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែអាសាឍ, មាន ១១៨ ថ្ងៃ; បើឆ្នាំដែលមានអធិកវារៈ មាន ១១៩ ថ្ងៃ; ឆ្នាំដែលមាន អធិកមាស មាន៥ ខែ មាន ១៤៨ ថ្ងៃ ។ ៣-វស្សានៈ ឬ វស្សានរដូវ “រដូវភ្លៀង” មាន ៤ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែអាសាឍដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែកត្តិក, មាន ១១៨ ថ្ងៃ ។ រួមទាំង ៣ រដូវ មានខែ ១២ ឬ ចួនកាល ១៣ ខែ, មានថ្ងៃ ៣៥៤ ឬ ៣៥៥ ឬក៏ចួនកាល ៣៨៤ ថ្ងៃ ជាមួយឆ្នាំនៃចន្ទគតិ (លទ្ធិពុទ្ធសាសនានិយមប្រើរដូវ ៣ នេះ ។ ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ចន្ទគតិកាល ផង) ។ តាមលទ្ធិបុរាណ, ក្នុងប្រទេសខ្លះនិយមប្រើរដូវ ៦ គឺ ១-ហេមន្តៈ ឬ ហេមន្តរដូវ “រដូវមានទឹកសន្សើម, រដូវរងា” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្លៃ ១រោច ខែកត្តិកដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែបុស្ស, មាន ៥៩ ថ្ងៃ ។ ២-សិសិរៈ ឬ សិសិររដូវ “រដូវរងាខ្លាំង” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោច ខែបុស្ស ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែផល្គុន, មាន ៥៩ ថ្ងៃ ។ ៣-វសន្តៈ ឬ វសន្តរដូវ “រដូវឈើជ្រុះលាស់ស្លឹក” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែ ផល្គុនដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែពិសាខ, មាន៥៩ថ្ងៃ (គួរកុំច្រឡំ វស្សាន និង វសន្ត នេះ) ។ ៤-គិម្ហៈ ឬ គិម្ហរដូវ “រដូវក្ដៅ” មាន ២ ខែ, រាប់ពី ១ រោចខែពិសាខ ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែអាសាឍ, មាន ៥៩ ថ្ងៃ (បើឆ្នាំ ដែលមានអធិកវារៈ មាន៦០ ថ្ងៃ, ឆ្នាំដែលមានអធិកមាស មាន ៣ ខែ មានថ្ងៃ ៨៩ (?) ព្រោះប្រើខែចេញឈ្មោះតាមចន្ទគតិដូចបែបប្រើរដូវ ៣ ដែរ) ។ ៥-វស្សានៈ ឬ វស្សានរដូវ “រដូវភ្លៀង” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែអាសាឍ ដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែភទ្របទ, មាន ៥៩ ថ្ងៃ ។ ៦-សរទៈ ឬ សរទរដូវ “រដូវចុះអ័ព្ទ ឬរដូវមានខ្យល់, ភ្លៀង, ទឹកសន្សើមខ្លះ” មាន ២ ខែ, រាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែភទ្របទដល់ថ្ងៃ ១៥ កើតខែកត្តិក, មាន ៥៩ថ្ងៃ ។ រួមទាំង ៦ រដូវមានខែ ១២ (ឬចួនកាលមាន ១៣ ខែ ?) មានថ្ងៃ ៣៥៤ (ឬ ៣៥៥ ឬក៏ចួនកាល ៣៨៤ ថ្ងៃ ?) ត្រូវជាមួយឆ្នាំ ។ រដូវ ៦ នេះ លទ្ធិពុទ្ធសាសនាមិននិយមប្រើទេ មានបង្គាប់ឲ្យប្រើតែរដូវ ៣ តាមចន្ទគតិ ដោយដាច់ខាត (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) រាសី ផង ព្រោះមានប្រាប់ឈ្មោះខែសម្រាប់សុរិយគតិ និងចន្ទគតិនៅនោះ) ។
មិថុន ( ន.នាមសព្ទ )
(មិថុន) គូ, គូនៃបុរសនិងស្ត្រី; ឈ្មោះខែទី ៣ នៃសុរិយគតិ, មាន ៣០ ថ្ងៃ, ត្រូវគ្នានឹងខែយូវ័ង (ខែទី ៦) បារាំងសែស : ខែមិថុនា (ហៅ មិថុនរាសី ក៏បាន) ។ សព្វថ្ងៃប្រើជា មិថុនា (--ន៉ា) ជាខែទី ៦ ដែរ ។
រាសី ( ន.នាមសព្ទ )
(រាសិ; រាឝិ) គំនរ, ពំនូក : ពួក, កង; ប្រជុំ ។ មាត្រារង្វាស់ចម្ងាយល្វែងផ្ទៃមេឃ ដែលជាផ្លូវចរនៃព្រះអាទិត្យព្រះចន្រ្ទ; តាមហោរាសាស្រ្តថា ល្វែងមួយៗមានចម្ងាយ ៣០ អង្សា ហៅថា មួយរាសី សម្រាប់សុរិយគតិ, មាន ១២ គឺ ១-មេសៈ ឬ មេសរាសី “រាសីចៀម ឬពពែ” (បារ. អាវ្រិល ឬ អាវរិល Avril រាសីទី ៤) មាន៣០ ថ្ងៃ; ២-ឧសភៈ ឬ ឧសភរាសី “--គោឈ្មោល” (បារ. ម៉េ Mai –ទី ៥) មាន ៣១ ថ្ងៃ; ៣-មិថុនៈ ឬ មិថុនរាសី “--គូបុរសនិងស្ត្រី” (បារ. ហ្ស៊ូវ៉ាំង ឬ យូវាំង Juin --ទី៦) មាន ៣០ ថ្ងៃ; ៤-កក្កដៈ ឬ កក្កដរាសី “--ក្តាម” (បារ. ហ៊្សុយេ្យត៍ ឬ ស៊ូយេត Juillet –ទី៧)” មាន ៣១ ថ្ងៃ; ៥-សីហៈ ឬ សីហរាសី “--សីហៈ” (បារ. អាអ៊ូត៍ ឬ អាអ៊ូត AoÛt --ទី ៨) មាន ៣១ ថ្ងៃ; ៦-កញ្ញា ឬ កញ្ញារាសី “--ស្រីក្រមុំ” (បារ. សេបតមប្រិ៍ Septembre –ទី ៩) មាន ៣០ ថ្ងៃ; ៧-តុលា ឬ តុលារាសី “--ជញ្ជីង” (បារ. ឲកតូប្រិ៍ Octobre --ទី ១០) មាន ៣១ ថ្ងៃ; ៨-វិចិ្ឆកៈ ឬ វិច្ឆិករាសី “--ខ្ទួយ” (បារ. ណូវ៉មប្រិ៍ ឬ ណោវ៉មប្រិ៍ Novembre –ទី ១១) មាន ៣០ ថ្ងៃ; ៩-ធនុ ឬ ធនុរាសី “--ធ្នូ” (បារ. ដេសមប្រិ៍ Décembre –ទី ១២) មាន ៣១ ថ្ងៃ; ១០-មករៈ ឬ មកររាសី “--មករ” (បារ. ស៊្សង់វិយេរ ឬ យ៉ាំងវិយេរ Janvier --ទី១) មាន ៣១ ថ្ងៃ; ១១-កុម្ភៈ ឬ កុម្ភរាសី “--ក្អម” (បារ. ហ្វេវ្រិយេរ ឬ ហ្វេវរិយេរ Février --ទី២) មាន២៨ ឬ ចួនកាលមាន ២៩ថ្ងៃ; ១២-មីនៈ ឬ មីនរាសី “--ត្រី” (បារ. ម៉ារ្ស Mars –ទី ៣) មាន ៣១ ថ្ងៃ; ជាមួយឆ្នាំនៃសុរិយគតិមាន ៣៦៥ ថ្ងៃ ឬចួនកាលមាន ៣៦៦ ថ្ងៃ ។ មាត្រារង្វាស់នៃចន្ទគតិមិនមានកំណត់អង្សាទេ ហៅថា ឫក្ស ឬ នក្សត្រឫក្ស, មាន ១២ គឺ ១-មិគសិរ ឬមិគសិរឫក្ស “ឫក្សក្តាន់” មាន ២៩ ថ្ងៃ; ២-បុស្ស ឬ បុស្សឫក្ស “--ក្តាម” មាន ៣០ ថ្ងៃ; ៣-មាឃ ឬ មាឃឫក្ស “--ស្វាព្រាហ្មណ៍” មាន ២៩ ថ្ងៃ; ៤-ផគ្គុណ ឬ ផល្គុនឫក្ស “--គោ” មាន ៣០ ថ្ងៃ; ៥-ចេត្រ ឬ ចិត្រឫក្ស “--ខ្លា” មាន ២៩ ថ្ងៃ; ៦-ពិសាខ ឬ វិសាខឫក្ស “--ក្របី” មាន ៣០ ថ្ងៃ; ៧-ជេស្ឋ ឬ ជេដ្ឋឫក្ស “--ពពែ” មាន ២៩ ថ្ងៃ ឬចួនកាលមាន ៣០ ថ្ងៃ; ៨-អាសាឍ ឬ អាសាឡ្ហឫក្ស “--សីហៈ” មាន ៣០ ថ្ងៃ; ៩-ស្រាពណ៍ ឬ ស្រាវណឫក្ស, សាវណឫក្ស “--ផ្កាយឈើ” មាន២៩ ថ្ងៃ; ១០-ភទ្របទ ឬ ភទ្របទាឫក្ស “--រមាស” មាន ៣០ ថ្ងៃ; ១១-អស្សុជ ឬ អស្សយុជឫក្ស “--សេះ” មាន ២៩ ថ្ងៃ; ១២-កត្តិក ឬ កត្តិកឫក្ស “--កូនមាន់” មាន ៣០ ថ្ងៃ; ជាមួយឆ្នាំនៃចន្ទគតិ មាន ៣៥៤ ថ្ងៃ, ឆ្នាំដែលមានចន្រ្ទាធិមាស (អធិកវារៈ) មាន ៣៥៥ ថ្ងៃ, ឆ្នាំដែលមានអធិកមាស មាន ៣៨៤ ថ្ងៃ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) រតូវ ឬ រដូវ និង មាស ន. ១ និង រាសិចក្រ ផង) ។ លើករាសី តាំងប្រសិទ្ធីតាមក្បួនតម្រាសូត្ររំលើករាសីដែលអាប់ឲ្យត្រឡប់រុងរឿងឡើង ។ ខ្មែរប្រើពាក្យ រាសី នេះសំដៅសេចក្ដីថា “លំអ; មានលំអ, ស្រស់បស់សមរម្យ; ចម្រើន” ផងក៏បាន (ចំពោះតែមនុស្សឬសត្វ) : មនុស្សមានរាសី, កំពុងឡើងរាសី, អាប់រាសី, ចុះរាសី ។ល។
វិច្ឆិកៈ ( ន.នាមសព្ទ ) [វិច-ឆិ--]
(វិច្ឆិក; វ្ឫឝ្ចិក) ខ្ទួយ ។ ឈ្មោះខែទី ៨ នៃសុរិយគតិ មាន ៣០ ថ្ងៃ, ត្រូវគ្នានឹងខែ ណូវ៉មប្រិ៍ (ទី១១) បារាំងសែស (ហៅថា វិច្ឆិករាសី ក៏បាន) សព្វថ្ងៃប្រើជា វិច្ឆិកា ជាខែទី ១១ ដែរ ។
សករាជ ( ន.នាមសព្ទ ) [ស័ក-ក្រាច ]
(ឝក “កាល, សម័យ, យុគ ;...” រាជន៑ ឬ រាជ “ស្ដេច”) ការរាប់ថ្ងៃខែឆ្នាំឬការរាប់ត្រឹមតែឆ្នាំ តាមកាលកំណត់ដែលតាំងទុកពីមួយរៀងមក ដោយមានបុគ្គលអស្ចារ្យឬដោយមានហេតុអស្ចារ្យណាមួយដែលពួកជនានុជនអ្នកគោរពត្រូវកត់ត្រាទុកមិនឲ្យបាត់, ត្រូវបើក្នុងសំបុត្រចុតហ្មាយជាដើម បង្កើនមួយលេខរៀងរាល់ឆ្នាំ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ពុទ្ធសករាជ ផង) ។ ពាក្យថា សករាជ (ឬ ស័ក) នេះកើតឡើងអំពីជនមួយពួក ហៅថាពួក តាត៌ នៅក្នុងតំបន់មួយខាងទិសពាយ័ព្យប្រទេសឥណ្ឌា, កាលពុទ្ធសករាជ ៦២១ ឆ្នាំ, ជនពួកនេះបានលុកលុយចូលមកវាតអំណាចក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា ប៉ែកខាងលិច បានតាំងក្សត្រិយ៍ជាតិរបស់ខ្លួនមានព្រះនាមថា សកៈ (ឝក) ឬ សាលិវាហនៈ (ឝាលិវាហន) ក៏តាំងការរាប់ឆ្នាំតាំងពីមួយរៀងមក, ហៅរបៀបការរាប់ឆ្នាំនោះជា ស័ក (ឝក) ឬ សករាជ (ឝក--), ដែលចំណេរតមក ហៅថា មហាសករាជ ជាប់មានមកក្នុងប្រទេសយើងរៀងដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរថា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះអរិដ្ឋពលពាហនោ (ព្រះកេតុមាលា) បានតាំងមហាសករាជ ១ ក្នុងកាលពុទ្ធសករាជ ៦២១; ព្រះបាទសម្ដេចព្រះបទុមសុរិយវង្សបានតាំងចុល្លសករាជ ១ ក្នុងកាលពុទ្ធសករាជ ១១៨៣ ( ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ស័ក ផង) ។

Next >>

Headley's Khmer-English Dictionary Full Text Search

សុរិយ ( n ) [soʔreʔyaʔ] - detail »
sun
សុរិយេ - detail »
See:សុរិយ

Headley's Khmer-English Dictionary Subentry Full Text Search

សុរិយវង្ស [soʔreʔyaʔ vɔǝŋ~vaŋsaʔ]
Sun Dynasty (one of the Funanese dynasties contemporary with សោមវង្ស )
សុរិយវង្ស [soʔreʔyaʔ vɔǝŋ~vaŋsaʔ]
Prince Rama's family (in the Ramayana)
សុរិយសន្តាប [soʔreʔyaʔ sɑntaapaʔ~sɑndaap]
intense heat of the sun
សុរិយករ [soʔreʔyaʔ kɑɑ]
sunlight, sunshine
សុរិយការ [soʔreʔyaʔ kaa]
See:សុរិយករ
សុរិយកាល [soʔreʔyaʔ kaal]
noon
សុរិយគតិ [soʔreʔyaʔ keaʔteʔ]
orbit / path of the sun eg. ខែសុរិយគតិ . solar month
សុរិយគោត្ត [soʔreʔyaʔ koottaʔ~koot]
family / race of the sun; descendants of the Buddha
សុរិយង្គ [soʔreʔyaʔ -----]
body of the sun
សុរិយង្គ [soʔreʔyaʔ -----]
powerful person (describing a great king)

Next 10 entries »