Khmer Dictionary: សក្តិ
Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search
-
កិត្តិយស
( ន.នាមសព្ទ )
[--យស់ ]
យសសក្តិដែលល្បីទួទៅ, កេរ្តិ៍ឈ្មោះដ៏រុងរឿង ។
-
ឋានន្តរសក្តិ
( ន.នាមសព្ទ )
[ឋាន៉ន់តៈ រ៉ៈ-ស័ក ]
(ស្ថានន្តរ + សក្តិ) អំណាចតាមមុខងារ, បណ្ដាស័ក្តិធំតូចតាមមុខងារ : អង្គុយតាមឋានន្តរស័ក្តិ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សក្តិ ឬ ស័ក្តិ ផង) ។
-
ពហុលទេព
( ន.នាមសព្ទ )
[ពៈហ៊ុលទេប]
ងារសក្តិ ឬឋានន្តរសក្តិមន្ត្រីជំនាន់ដើម ។ ឧ. សូមលោកឧកញ៉ាពហុលទេពមេត្តាជ្រាប ។
-
ពលសក្តិ
( ន.នាមសព្ទ )
[ពៈលៈស័ក ]
(ពលឝក្តិ) អំណាចកម្លាំង, សន្ទុះកម្លាំង : អាងពលសក្តិ ។
-
ពហូសក្តិ
( ន.នាមសព្ទ )
[ពៈហ៊ូស័ក ]
(ពហុ “ច្រើន” + ឝក្ដិ “អំណាច, កម្លាំង”) ស័ក្តិច្រើន; អំណាចខ្លាំង ឬកម្លាំងច្រើន : អាងពហូសក្តិ, លើកពហូសក្តិដាក់, កំហែងដោយពហូសក្តិ; និយាយក្លាយជា ពហោស័ក្តិ (ពៈហ៊ោ--) ក៏មាន (គួរកុំប្រើ) ។
-
រាជ
( ន.នាមសព្ទ )
(រាជន៑) ព្រះរាជា (ក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ); ប្រែតាមរូបសព្ទថា “អ្នករុងរឿងដោយវិសេសព្រោះមានតេជះក្រៃលែង” ឬ ប្រែថា “អ្នកញ៉ាំងប្រជាពលរដ្ឋឲ្យរីករាយ គឺគ្រប់គ្រងប្រជានិករឲ្យមានស្វាមីភក្តិចំពោះព្រះអង្គ ព្រោះព្រះអង្គមានសង្គហវត្ថុ ៤ យ៉ាងគឺ ការឲ្យទេយ្យវត្ថុ, ការពោលវាចាគួរឲ្យចង់ឮចង់ស្ដាប់, ការប្រព្រឹត្តអំពើជាប្រយោជន៍, ការតាំងព្រះអង្គស្មើៗ គឺប្រើឫកពាឲ្យល្មមពេញចិត្តប្រជារាស្រ្ត” ។ សព្ទនេះប្រើជាបទសមាសបានជាអនេក, បើដាក់រៀងពីខាងដើមសព្ទដទៃ អ. ថ. រាជៈ, ដូចជា : រាជទូត, រាជធានី, រាជបុត្រ, រាជបម្រើ, រាជប្រកាស ជាដើម; បើរៀងពីខាងចុងសព្ទដទៃ អ. ថ. រាច, ដូចជា : នាគរាជ, ប្រទេសរាជ, មហារាជ, អធិរាជ, ឯករាជ ជាដើម; ផ្សំជាមួយនឹងសព្ទសំស្រ្កឹត, បាលី, ខ្មែរ បានតាមគួរដល់ការប្រកប : រាជកកុធភណ្ឌ (--កៈកុធៈភ័ន) គ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់រាជ្យ, មាន ៥ យ៉ាងគឺ មកុដ, ព្រះខ័ឌ្គ ព្រះខ័ន), ស្វេតឆត្រ, សុព័ណ៌បាទុក, វាលវីជនី; មានន័យមួយផ្សេងថា : មកុដ, ព្រះខ័ឌ្គ (ព្រះខ័ន), សុព័ណ៌បាទុក, ព្រះទណ្ឌ:, ចាមរ ។
- រាជកញ្ញា ឬ
- --កន្យា ព្រះរាជបុត្រីជំទង់ឬក្រមុំ ។
- រាជកម្ម អំពើរបស់ព្រះរាជា គឺអំពើល្អ ឬអាក្រក់ដែលព្រះរាជាទ្រង់ធ្វើ ។
- រាជកវី កវីរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជការ ឬ
- --ការ្យ (ត. ទ. ស្រ. អ. ថ. រាច-ជ្កា; សំ. រាជកាយ៌) ការរបស់ព្រះរាជា; ការផែនដី, ការរក្សាប្រទេស (រាជការ្យ ម. ប្រ. , ច្រ. ប្រ. រាជការ ជាង) : ធ្វើរាជការ; អ្នករាជការ, ខ្ញុំរាជការ, គំនិតរាជការ,... ។
- រាជកិច្ច ឬ
- --ក្រឹត្យ កិច្ចឬក្រឹត្យរបស់ព្រះរាជា; កិច្ចការផែនដី (ក្នុងកម្ពុជរដ្ឋសព្វថ្ងៃប្រើពាក្យនេះជាឈ្មោះសៀវភៅ ដែលប្រាប់អំពីដំណើរកិច្ចការរាជការផ្សេងៗ : សៀវភៅរាជកិច្ច) ។
- រាជកិច្ចានុកិច្ច (បា.< រាជ + កិច្ច + អនុកិច្ច) កិច្ចតូចធំរបស់ព្រះរាជា; កិច្ចការផ្សេងៗក្នុងរាជាណាចក្រ ។
- រាជកីយ (--កី) ដែលជាប់ទាក់ទង់ដោយព្រះរាជា, ដែលជារបស់ព្រះរាជា, ព្រះរាជទ្រព្យ ។
- រាជកីឡា ឬ
- --ក្រីឌា ការក្រសាលសប្បាយផ្ទាល់ព្រះអង្គ របស់ព្រះរាជា ឬការលេងដែលព្រះរាជាទ្រង់ទំនុកបម្រុង (ច្រើនប្រើខាងល្បែងផ្ទាល់ប្រាណ ឬល្បែងហាត់ប្រាណដូចយ៉ាងចុះហែលទឹកលេង, ទាត់សី, ហាត់លោតជាដើម) ។
- រាជកុមារ ព្រះរាជបុត្រក្មេង ។
- រាជកុមារិកា ឬ
- --កុមារី ព្រះរាជបុត្រីក្មេង ។
- រាជកុលដ្ឋាន ទី, លំនៅរបស់រាជត្រកូល; ព្រះរាជគំនាល់; ព្រះរាជសំណាក់ ។
- រាជកុសល កុសល ឬការកុសលរបស់ព្រះរាជា (ច្រើននិយាយថា ថ្វាយព្រះរាជកុសល ថ្វាយកុសលដែលខ្លួនបានហើយចំពោះទៅព្រះរាជា) ។
- រាជកោដ្ឋាគារ (--កោត-ឋា--) ឃ្លាំងព្រះរាជទ្រព្យ ។
- រាជកោដ្ឋាគារិក មន្ត្រីអ្នករក្សាឃ្លាំងព្រះរាជទ្រព្យ ។
- រាជកោទណ្ឌ ឬ
- --កៅទណ្ឌ (--ទ័ន) ធ្នូសម្រាប់ព្រះរាជា ឬធ្នូសម្រាប់រាជ្យ ។
- រាជកំណត់ កំណត់ច្បាប់ក្នុងព្រះរាជប្បញ្ញត្តិ ឬ ក្នុងព្រះរាជប្រកាស ។
- រាជខណ្ឌ ឬ - រាជ្យ-- (--ខ័ន) ដែន, ព្រំដែន; សង្កាត់ឬកម្រិតរបស់ព្រះរាជប្បញ្ញត្តិឬព្រះរាជប្រកាស ។
- រាជគំនាប់ ការគំនាប់ចំពោះព្រះរាជា : យោធាថ្វាយព្រះរាជគំនាប់ ឬ ថ្វាយព្រះគំនាប់ ។
- រាជគំនាល់ ទីសម្រាប់គាល់ព្រះរាជា, ក្រឡាព្រះគំនាល់ ។
- រាជគ្រឹហា (--ហ៊ា) ព្រះរាជដំណាក់ ។
- រាជគ្រឹះ ឈ្មោះរាជធានីមួយរបស់ដែនមគធៈ (ក្នុងបុរាណសម័យ) ជាក្រុងមានឈ្មោះលេចឮក្នុងគម្ពីរពុទ្ធសាសនា (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) មគធៈ ផង) ។
- រាជគ្រូ គ្រូរបស់ព្រះរាជា; មន្ត្រីដែលព្រះរាជាទ្រង់តាំងឲ្យជាប្រឹក្សាផ្ទាល់ព្រះអង្គឬឲ្យជាអ្នករំឭកដាស់តឿនព្រះអង្គ ក្រែងទ្រង់មានបើប្រព្រឹត្តភ្លាំងភ្លាត់ខុសចាកទសពិធរាជធម៌ ។
- រាជឃ្លាំង ឃ្លាំងដាក់ព្រះរាជទ្រព្យ, ឃ្លាំងហ្វួង ។
- រាជង្គរក្ខ (រាជ័ង-គៈរ័ក) ឬ - រាជរក្ខ, --រក្ស អ្នករក្សាអង្គព្រះរាជា, ទាហានរក្សាព្រះអង្គ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អង្គរក្ខ ផង) ។
- រាជជននី (--ជៈនៈនី) ព្រះមាតារបស់ក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ ។
- រាជញ្ញត្រកូល (រាជ័ញ -ញៈ--) ត្រកូលដែលជាប់ពូជមុទ្ធាភិសិត្តរាជ; ត្រកូលព្រះអង្គឬព្រះវង្ស ។
- រាជដំណាក់ ផ្ទះដែលព្រះរាជាទ្រង់គង់នៅ (ព្រះរាជមន្ទីរ) ។
- រាជដំណើរ ការធ្វើដំណើររបស់ព្រះរាជា ។
- រាជតន័យ ព្រះរាជបុត្រ ។
- រាជតនយា (--តៈ នៈ យ៉ា) ព្រះរាជបុត្រី ។
- រាជតេជះ តេជះរបស់ព្រះរាជា ។ ក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ, សម័យពីដើម ចួនកាលប្រើពាក្យនេះ ជាឋានន្តរនៃសេនាបតីសម្រាប់ទោត្រួតទាហានជើងគោក, សម័យឥឡូវ តាំងជាទីអនុរដ្ឋលេខាធិការក្រសួងសិក្សាធិការឬក្រសួងអប់រំជាតិ ឬក៏ក្រសួងយុទ្ធនាធិការ : អ្នកឧកញ៉ារាជតេជះ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) តេជះ ផង) ។
- រាជតេជានុភាព (< រាជ + តេជ + អានុភាព) អានុភាពនៃតេជះរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជតម្រាស់ ព្រះតម្រាស់នៃព្រះរាជាដែលទ្រង់ត្រាស់ហៅ, ត្រាស់បង្គាប់, ត្រាស់ប្រើ ។
- រាជតម្រិះ សេចក្ដីត្រិះរិះរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជត្រកូល ត្រកូលឬគ្រួសាររបស់ព្រះរាជា ។
- រាជទណ្ឌ (--ទ័ន) អាជ្ញារបស់ព្រះរាជា, ទោសខុសនឹងម្ចាស់ផែនដី : ត្រូវព្រះរាជទណ្ឌ ។
- រាជទាន អំណោយរបស់ព្រះរាជា; ប្រើជា កិ. ក៏បាន : ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសព្រះរាជទានរង្វាន់ ... ។
- រាជទារក (--រក់) ព្រះរាជបុត្រដែលនៅតូច ។
- រាជទារិកា ព្រះរាជបុត្រីដែលនៅតូច ។
- រាជទិន្ន (--ទិន) អ្វីមួយដែលព្រះរាជាទ្រង់ប្រទាន : របស់នេះជារាជទិន្ន ។
- រាជទិន្ននាម (--ទិន-នៈនាម) នាមឬងារ, បណ្តាស័ក្តិ ដែលព្រះរាជាទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទាន ។
- រាជទូត ព្រះរាជបម្រើអ្នកនាំព្រះរាជសាសន៍ទៅកាន់ប្រទេសដទៃ (ក្នុងបុរាណសម័យ); អ្នករាជការដែលចេញទៅនៅក្នុងប្រទេសដទៃជាតំណាងជាតិនិងប្រទេសរបស់ខ្លួន (ក្នុងសម័យបច្ចុប្បន្ន) ។
- រាជទូតក្រិយា (--ទូត័កក្រិយ៉ា) ក្រឹត្យឬច្បាប់, មុខក្រសួងរបស់រាជទូត ។
- រាជទូតានុទូត (សំ. បា. < រាជទូត + អនុទូត) រាជទូតនិងរាជទូតបន្ទាប់, រាជទូតធំនិងតូច (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទូត ន. ឬ គុ. និង ទូតានុទូត ផង) ។
- រាជទេពី ឬ
- --ទេវី ទេពីរបស់ព្រះរាជា ។ តាមរជ្ជប្បវេណីក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ, ប្រើពាក្យនេះ ជាឋានន្តរនៃស្ត្រីជាបាទបរិចារិកានៃក្សត្រិយ៍ទីសម្ដេចព្រះឧភយោរាជឬទីសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ, ដែលបានអភិសេកតាមពិធីព្រាហ្មណ៍, តែទទួលទឹកក្លស់ទឹកស័ង្ខលើអាសនៈផ្សេងពីព្រះស្វាមី ។
- រាជទេយ្យ (--ទៃ) របស់ឬរង្វាន់ដែលស្ដេចទ្រង់ព្រះរាជទាន ។
- រាជទ្រព្យ ទ្រព្យរបស់ព្រះរាជា (ទ្រព្យសម្រាប់ព្រះអង្គ មិនមែនសម្រាប់រាជ្យ; ព. ផ្ទ. រាជ្យទ្រព្យ) ។
- រាជទ្រោហិន អ្នកក្បត់ព្រះរាជា, អ្នកក្បត់ផែនដី ។
- រាជទ្វារ ទ្វារព្រះរាជវាំង ។
- រាជទ្វារបាល ឆ្មាំទ្វារព្រះរាជវាំង ។
- រាជធន (--ធន់) ព្រះរាជទ្រព្យ ។
- រាជធម៌ ធម៌សម្រាប់ព្រះរាជាទ្រង់ប្រព្រឹត្តឬទ្រង់កាន់, នាទីរបស់ក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទសពិធរាជធម៌ ផង) ។
- រាជធាន, --ធានិក, --ធានិកា,--ធានី នគរ, ក្រុង ដែលព្រះរាជាទ្រង់គង់នៅ ។
- រាជធាត្រី ស្រីអ្នកបំបៅឬបីពរក្សាព្រះរាជទារកឬព្រះរាជទារិកា (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ធាត្រី ផង) ។
- រាជធីតា (--ដា) ព្រះរាជបុត្រី, ព្រះអង្គម្ចាស់ស្ត្រី ។
- រាជធីតុបតី (--ប៉ៈដី) កូនប្រសាប្រុសរបស់ព្រះរាជា (ហៅត្រឹមតែ ព្រះធីតុបតី ក៏បាន) ។
- រាជធុរៈ ឬ
- --ធុរា ការរវល់របស់ព្រះរាជា, ការគ្រប់គ្រងផែនដី ។
- រាជនត្តា ចៅរបស់ព្រះរាជា (ទាំងបុរសទាំងស្ត្រី) ។
- រាជន័យ ដំណើររាជការ (រាជសាស្រ្ត) ។
- រាជនារី ស្រីព្រះស្នំ, អស់អ្នក ។
- រាជនាវា នាវាព្រះរាជទ្រព្យ (ច្រើនប្រើជា ព្រះទីន័ង នាវា) ។
- រាជនាវិក អ្នកកាន់ការក្នុងព្រះរាជនាវា ។
- រាជនាវិកបតី ឬ
- --នាវិកាធិបតី (--ប៉ៈដី) នាហ្មឺនអ្នកត្រួតត្រាលើពួករាជនាវិក (ចាងហ្វាងរាជនាវា) ។
- រាជនិពន្ធ (--ពន់) សេចក្ដីឬរឿងរ៉ាវដែលព្រះរាជាទ្រង់តែងដោយព្រះអង្គឯង ។ ក្រុមនាម៉ឺនអ្នកកាន់ការខាងព្រះរាជពង្សាវតារ..., ហៅថា ក្រុមព្រះរាជនិពន្ធ ។
- រាជនិមន្តន៍ ការនិមន្តបព្វជិតតាមព្រះរាជតម្រាស់ ។
- រាជនិវេសន៍ លំនៅរបស់ព្រះរាជា (ព្រះរាជមន្ទីរ ឬព្រះរាជវាំង) ។
- រាជនីតិ ច្បាប់ឬបែបបទសម្រាប់ព្រះរាជា សម្រាប់ព្រះរាជឱរស ដែលនឹងបានជាក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ, សម្រាប់គ្រប់គ្រងប្រទេស ។
- រាជនីតិវិជ្ជា ឬ
- --វិទ្យា ចំណេះខាងរាជនីតិ ។
- រាជនីតិសាស្ត្រ គម្ពីររាជនីតិ ។
- រាជនីតិសិក្សា ការហាត់រៀនរាជនីតិ ។
- រាជនេតិ (--នេត) ឈ្មោះច្បាប់ដំបូន្មានបុរាណមួយជាស្នាព្រះហស្តព្រះបាទស្រីធម្មរាជា (ព្រះរាជសម្ភារ) ។ ហៅថា ច្បាប់ព្រះរាជសម្ភារ ដូច្នេះក៏បាន ។
- រាជបក្សី ស្ដេចសត្វស្លាបឬបក្សីដែលព្រះរាជាទ្រង់ចិញ្ចឹម ។
- រាជបញ្ជា សេចក្ដីបង្គាប់នៃព្រះរាជា, ព្រះរាជឱង្ការត្រាស់បង្គាប់ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) បញ្ជា ផង) ។
- រាជប្បញ្ញត្តិ (--ជ័ប-ប័ញ-ញ៉ាត់) បញ្ញត្តិរបស់ព្រះរាជា (សេចក្ដីដែលម្ចាស់ផែនដីតាំងទុកឲ្យប្រជាពលរដ្ឋប្រតិបត្តិតាម) ។
- រាជបណ្ឌិត អ្នកប្រាជ្ញរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជបណ្ឌិត្យសភា ការប្រជុំឬទីប្រជុំរបស់ពួករាជបណ្ឌិត, ក្រុមរាជបណ្ឌិត (បារ. Académie) ។
- រាជបណ្ឌិត្យ ភាព, បែបបទ, មុខការរបស់រាជបណ្ឌិត ។
- រាជបណ្ណារក្ខ (បា. < រាជ + បណ្ណ “សំបុត្រ, ដីកា,...” + អារក្ខ “ទុកដាក់”) អ្នកទុកដាក់សំបុត្រ, ចុតហ្មាយ, ដីកា, ក្បួនច្បាប់,... របស់ព្រះរាជា (សរសេរជា រាជបណ្ណារក្ស ក៏បាន) ។ រាជបណ្ណាល័យ (បា. < រាជ+បណ្ណ+អាលយ “លំនៅ, កន្លែង”) បណ្ណាល័យរបស់ព្រះរាជា ។ ឈ្មោះមហាមន្ទីរមួយនៅក្រុងភ្នំពេញ ជាទីតម្កល់គម្ពីរក្បួនច្បាប់ផ្សេងៗ ជាសម្បត្តិឬជាឃ្លាំងចំណេះរបស់កម្ពុជរដ្ឋ... (គឺក្រុមពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យសព្វថ្ងៃ) ។
- រាជបត្នី ប្រពន្ធរបស់ព្រះរាជា; ព្រះអគ្គមហេសី ។
- រាជបថ ឬ
- --មាគ៌ា (--បត់ ឬ--មាគ៌ា) ផ្លូវសម្រាប់ព្រះរាជា (ផ្លូវហ្លួង) ។
- រាជបន្ទូល ព្រះបន្ទូលរបស់ក្សត្រិយ៍ឧភយោរាជឬមហាឧបរាជ ។
- រាជបន្ទូលលេខា សំបុត្រសម្ដេចព្រះឧភយោរាជឬសម្ដេចព្រះមហាឧបរាជប្រើតាមធម្មតា ។
- រាជបព្វជិត ព្រះរាជាដែលលះរាជសម្បត្តិចេញទ្រង់ព្រះផ្នួសបានជាអ្នកបួសហើយ ។
- រាជបរិច្ចាគ ការចំណាយព្រះរាជទ្រព្យ ។
- រាជបរិពារ ឬ
- --បរិវារ បរិពារឬបរិវាររបស់ព្រះរាជា ។
- រាជបរិវត្តន៍ (--វ័ត) ការផ្លាស់រាជ្យ ។
- រាជបរិស័ទ ឬ
- --បរិសទ្យ បរិស័ទរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជបល្ល័ង្ក បល្ល័ង្ករាជ្យ (បល្ល័ង្កក្រោមស្វេតឆត្រ) ។
- រាជបិតា បិតារបស់ព្រះរាជា (ច្រើនហៅថា ព្រះវររាជបិតា ឬព្រះវរបិតា) ។
- រាជបុត្រ ឬ
- --បុត្រា បុត្រប្រុសរបស់ព្រះរាជា (ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រា) ។
- រាជបុត្រី កូនស្រីរបស់ព្រះរាជា (ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រី) ។
- រាជបុរស (--បុរស់) បុរសរបស់ព្រះរាជា (ខ្ញុំរាជការ) ។
- រាជបុរី ក្រុងដែលស្ដេចគង់នៅ (ក្រុងហ្លួង) ។
- រាជបុរោហិត បុរោហិតរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជបំណង សេចក្ដីប៉ងរបស់ហ្លួង ។
- រាជបំណន់ បំណន់ហ្លួង ។
- រាជបម្រើ អ្នកដែលព្រះរាជាទ្រង់ត្រាស់ប្រើ ។
- រាជប្បវេណី ឬ
- --ប្រពៃណី ទំនៀមរបស់ស្ដេចតៗមក (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) បវេណី, ប្រពៃណី និង រជ្ជប្បវេណី ផង) ។
- រាជប្រកាស (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ប្រកាស) ។
- រាជប្រវត្តិ ឬ
- --ពង្សាវតារ ពង្សាវតារក្សត្រិយ៍, របាក្សត្រិយ៍ ។
- រាជពន្ធុ (--ព័ន-ធុ) ផៅពង្សស្ដេច ។
- រាជពល (--ពល់) កម្លាំងស្ដេច; រេហ៍ពលរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជពលានុភាព (សំ. បា. < រាជ + ពល + អានុភាវ, វ > ព ) អានុភាពនៃរាជពល ។
- រាជពលី (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ពលី) ។
- រាជពាហនៈ ឬ
- --វាហនៈ, --វាហី ពាហនៈរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជពិធី (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ពិធី) ។
- រាជព្រឹត្តិ មារយាទ, សណ្ដាប់ធ្នាប់, ឫកពារបស់ព្រះរាជា ។
- រាជភក្តី សេចក្ដី ស្មោះត្រង់ចំពោះព្រះរាជា ។
- រាជភគិនី បងស្រីឬប្អូនស្រីរបស់ ព្រះរាជា (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ភគិនី ផង) ។
- រាជភណ្ឌ (--ភ័ន) ព្រះរាជទ្រព្យ ។
- រាជភ័យ ភ័យអំពីអាជ្ញាស្ដេច; ភ័យអំពីកំហុសចំពោះព្រះរាជា ។
- រាជភាគិនេយ្យ (--នៃ) កូនប្រុសរបស់ព្រះរាជភគិនី (ក្មួយប្រុសរបស់ព្រះរាជា); បើក្មួយស្រីជា រាជភាគិនេយ្យា (ច្រើនហៅត្រឹមតែ ព្រះភាគិនេយ្យ, ព្រះភាគិនេយ្យា; ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទាំងពីរនេះផង) ។
- រាជភាតា បងប្រុសឬប្អូនប្រុសរបស់ព្រះរាជា (ច្រើនហៅ ព្រះជេដ្ឋា, ព្រះអនុជ; ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទាំងពីរនេះ និង ភាតា ផង) ។
- រាជភូត ស្ដេចទេវតា; បិសាចដែលអង់អាច, បិសាចកាច (ស្ដេចខ្មោច); ច្រើននិយាយថា បិសាចរាជភូត ។
- រាជភោគ្គ (--ភោក) អ្នកគាល់បម្រើព្រះរាជា (រាជូបដ្ឋាក, មហាតលិក); រាជសេវ័ក ។
- រាជភោជន ភោជនសម្រាប់ព្រះរាជា (ព្រះស្ងោយ ឬព្រះក្រយាស្ងោយ) ។
- រាជភ្រឹត ទាហានហ្លួង ។
- រាជភ្រឹត្យ ខ្ញុំរាជការ; អ្នកបម្រើផ្ទាល់ព្រះអង្គ ។
- រាជមន្ត ឬ
- --មន្ត្រ មន្តសម្រាប់ព្រះរាជា (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) មន្ត ឬ មន្ត្រ ផង) ។
- រាជមន្ត្រី សេនាបតី, រដ្ឋមន្ត្រី ។
- រាជមន្ទីរ ព្រះរាជដំណាក់; ក្រុមព្រះរាជមន្ទីរ ក្រុមឱភាសមន្ត្រីឬក្រុមរឿនហ្លួង ។
- រាជមហាមាត្យ (--ម៉ាត) អមាត្យធំរបស់ព្រះរាជា, សេនាបតីធំ, នាយករដ្ឋមន្ត្រី ឬរដ្ឋមន្ត្រីទី ១ ។
- រាជមហេសី មហេសីហ្លួង ។
- រាជមាតា មាតារបស់ព្រះរាជា ។ តាមច្បាប់រាជសព្ទខ្មែរប្រើចំពោះតែមាតារបស់ក្សត្រិយ៍ទីឧភយោរាជឬទីឧបរាជ, ហៅបាន ២ យ៉ាងគឺ ព្រះរាជមាតា, ព្រះវរមាតា (តាមថ្នាក់វង្សនិងស័ក្តិ) ។
- រាជមាលកៈ ឬ
- --មាល័ក ព្រះពន្លា ។
- រាជមិត្ត, --មិត្រ ឬ
- --សខា (--សៈខា) មិត្រឬសម្លាញ់របស់ព្រះរាជា ។
- រាជមុទ្ទិកា ឬ
- --មុទ្រិកា ចិញ្ចៀនហ្លួង (ព្រះទម្រង់ ឬព្រះទម្រង់អង្គុលី) ។
- រាជមុទ្ធាភិសេក ការអភិសេកឲ្យបានពេញទីជាមុទ្ធាភិសិត្តរាជ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) មុទ្ធាភិសេក ផង) ។
- រាជមុទ្ទា, --មុទ្រា ឬ
- --លញ្ឆករ (--ល៉ាញ់-ឆៈក) ត្រាហ្លួង (ត្រាផែនដី); ហៅ ព្រះវរលញ្ឆករ ក៏បាន ។
- រាជមេត្រី មេត្រីរបស់ព្រះរាជានិងព្រះរាជាផងគ្នា, មេត្រីរបស់រាជការរដ្ឋបាលប្រទេសមួយនិងប្រទសដទៃ : ចងព្រះរាជមេត្រី ។
- រាជយាន យានហ្លួង; ខ្មែរហៅចំពោះតែព្រះសាលៀង ។
- រាជយុទ្ធ ការដែលស្ដេចនិងស្ដេចច្បាំងគ្នាតទល់ផ្ទាល់ព្រះអង្គ ។
- រាជយោសិត ស្ត្រីរបស់ព្រះរាជា (ព្រះរាជមហេសី) ។
- រាជរង្គ (--រង់) ប្រាក់ ។
- រាជរដ្ឋាភិបាល រដ្ឋាភិបាលនៃព្រះរាជា, ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋដែលទាក់ទងដោយព្រះមហាក្សត្រិយ៍ ។
- រាជរថ រថហ្លួង, រថព្រះទីន័ង ។
- រាជរថាធិបតី (--ធិប៉ៈដី) អធិបតីក្រុមរាជរថ, ចាងហ្វាងរាជរថ ។
- រាជរាជ (រាជៈរាច) ស្ដេចរបស់ស្ដេច គឺព្រះរាជាដែលមានស្ដេចប្រទេសឯទៀតជាចំណុះ (អធិរាជ) ។
- រាជរាក្ស័ស ស្ដេចដែលកាចដូចជារាក្ស័ស (ស្ដេចកំណាច) ។
- រាជរោង រោងរាំឬរោងល្ខោនក្នុងព្រះរាជវាំង ។
- រាជឫទ្ធិ (--រឹត) ឫទ្ធិរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជឫទ្ធានុភាព (< រាជ + ឫទ្ធិ + អានុភាព) អានុភាពនៃរាជឫទ្ធិ ។
- រាជឫសី, រាជរ្សី ឬ - រាជិសី ឥសីស្ដេច គឺឥសីដែលកាលនៅជាគ្រហស្ថជាក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ ។
- រាជលក្ខណៈ, --លក្សណៈ ឬ
- --លក្ស្ម័ន លក្ខណៈស្ដេច, លក្ខណៈរបស់អ្នកមានបុណ្យដែលចង្អុលឲ្យឃើញប្រាកដថាមុខជានឹងបានសោយរាជ្យ ។
- រាជលក្ស្មី (--ល័កស្មី) ឬ
- --សិរី លាភនិងសេចក្ដីចម្រើនរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជលិខិត ឬ
- --លេខា សំបុត្រហ្លួង គឺសំបុត្រដែលហ្លួងសរសេរដោយព្រះអង្គឯង ។
- រាជលេខាធិការ ស្មៀនធំរបស់ហ្លួង ឬអធិបតីនៃក្រុមស្មៀនហ្លួង ។
- រាជលេខានុការ ស្មៀនតូច ឬស្មៀនរងដែលនៅក្រោមបង្គាប់រាជលេខាធិការ ។
- រាជវ័ង ឬ
- --វាំង វាំងរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជវង្ស (--វង់) វង្សស្ដេច ។
- អ្នករាជវង្ស បុត្រឬបុត្រីរបស់បិតាជាអ្នកអង្គម្ចាស់ មាតាមានជាតិថយចុះពីថ្នាក់អ្នកអង្គម្ចាស់មក, ឬបុត្រាបុត្រីរបស់មាតាបិតាជាអ្នករាជវង្សដូចគ្នា ។
- រាជវង្សានុវង្ស (< រាជវង្ស + អនុវង្ស) វង្យស្ដេចនិងវង្សដែលជាប់ក្រសែស្ដេច តែយារឬឃ្លាតក្លាយហើយ ។
- រាជវេស្ម័ន ព្រះរាជវាំង ។
- រាជសក្តិ ឬ
- --ស័ក្តិ អំណាចហ្លួង ។
- រាជសទ្ធា សទ្ធារបស់ព្រះរាជា ។
- រាជសត្រ (--ស័ត) ការបូជាយញ្ញដែលព្រះរាជាទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់ឲ្យធ្វើ ។
- រាជសទ្ម័ន ព្រះរាជវាំង (រាជវេស្ម័ន)។
- រាជសព្ទ (--ស័ប) សព្ទស្ដេច គឺពាក្យសម្រាប់ស្ដេចឬពាក្យសម្រាប់ប្រើចំពោះស្ដេច, ដូចជា : កាត់សក់ ថា ចម្រើនព្រះកេសា, លុបមុខ ថា ស្រពព្រះភក្រ្ត, ដេក ថា ផ្ទំ ជាដើម ។
- រាជសម្បត្តិ ឬ - រាជ្យ-- សម្បត្តិសម្រាប់ព្រះរាជា ឬសម្បត្តិសម្រាប់ផែនដី ។
- រាជសម្ពន្ធ (--សំពន់) ការចងពន្ធរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជសម្ព័ន្ធ ការជាប់ទាក់ទងដោយព្រះរាជា ។
- រាជសម្ពន្ធមិត្ត ឬ
- --មិត្រ (--សំព័នធៈមិត) មិត្ររបស់ស្ដេចក្នុងប្រទេសមួយនិងមួយចងភ្ជាប់គ្នា ។
- រាជសម្ពន្ធមេត្រី សេចក្ដីរាប់រកយកជាគ្នារបស់ស្ដេចនិងស្ដេចប្រទេសដោយខ្លួន ។
- រាជសម្ភារ (--សំភា) ការទំនុកបម្រុង, ស្រោចស្រង់, សង្រ្គោះ របស់ព្រះរាជា; ប្រើសំដៅសេចក្ដីថា “បុណ្យឬតេជះរបស់ស្ដេច” ក៏មាន ។
- រាជសភា សាលាជំនុំយុត្តិធម៌ (សាលាយុត្តិធម៌) ។
- រាជសវនីយ៍ ឬ
- --សៅវនីយ៍ (--វ៉ៈ ន៉ី) ព្រះបន្ទូលរបស់សម្ដេចព្រះរាជជននីឬសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី, សម្ដេចព្រះមហាក្សត្រិយានី (ប្រើត្រឹមតែ ព្រះសវនីយ៍ ឬ ព្រះសៅវនីយ៍ ក៏បាន) ។
- រាជសវនីយ៍លេខា ឬ
- --សៅវនីយ៍លេខា សំបុត្ររបស់សម្ដេចព្រះរាជជននី ឬសម្ដេចព្រះអគ្គមហេសី, សម្ដេចព្រះមហាក្សត្រិយានី, (ប្រើត្រឹមតែ ព្រះសវនីយ៍លេខា ឬ ព្រះសៅវនីយ៍លេខា ក៏បាន) ។
- រាជសាសន៍ សំបុត្ររបស់ក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យប្រើទៅមកចំពោះក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យដូចគ្នា ។ តាមច្បាប់រាជសព្ទខ្មែរ, បើសំបុត្រក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យហៅ ព្រះបរមរាជសាសន៍, សំបុត្រក្សត្រិយ៍ឧភយោរាជ ឬឧបរាជថ្វាយទៅក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យប្រទេសដទៃ ហៅ ព្រះបវររាជសាសន៍ ។
- រាជសាស្ត្រ ដំណើររាជការ, គំនិតឬល្បិចរាជការ ។
- រាជសីហ៍, --សិង្ហ ឬ
- --សឹង្ហ ស្ដេចសីហៈឬស្ដេចសឹង្ហ ។
- រាជសុណិសា ឬ
- --សុណ្ហា (--សុន-ហា) កូនប្រសាស្រីរបស់ព្រះរាជា (ហៅត្រឹមតែ ព្រះសុណិសា ឬ ព្រះសុណ្ហា ក៏បាន) ។
- រាជសេនា សេនារបស់ព្រះរាជា ។
- រាជសេនាមាត្យ (សំ. < រាជ + សេនា + អមាត្យ) សេនានិងអមាត្យរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជសេវកៈ ឬ
- --សេវ័ក ខ្ញុំរាជការក្នុងព្រះរាជសំណាក់ ។
- រាជសេវកាមាត្យ (សំ. < រាជសេវក + អមាត្យ) រាជសេវ័កនិងរាជអមាត្យ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អមាត្យ>អមាត្យ ផង) ។
- រាជសំណាក់ លំនៅរបស់ព្រះរាជា, ព្រះរាជវាំង ។
- រាជស្រឹង្គារ សេចក្ដីស្រឡាញ់ ឬសេចក្ដីត្រេកត្រអាលរបស់ព្រះរាជា; ខ្មែរប្រើពាក្យនេះសំដៅសេចក្ដីថា ស្រីព្រះស្នំ ក៏មាន ។
- រាជហង្ស ស្ដេចហង្ស ។
- រាជហត្ថលេខា អក្សរ, សំបុត្រ ដែលព្រះរាជាទ្រង់សរសេរដោយព្រះហស្តព្រះអង្គ; ការសរសេរចុះព្រះបរមនាមដោយព្រះហស្តព្រះអង្គ (ឡាយព្រះហស្ត) ។ តាមច្បាប់រាជសព្ទខ្មែរថា : សំបុត្រដែលម្ចាស់ផែនដីទ្រង់សរសេរទុកជាគ្រឿងចំណាំសម្រាប់ព្រះអង្គ ហៅថា ព្រះរាជហត្ថលេខា; បើទ្រង់សរសេរដោយការផ្សេងតែពុំមែនជាផ្លូវរាជការ ហៅថា ព្រះបរមរាជហត្ថលេខា ។
- រាជហឫទ័យ ឬ
- --ហទ័យ ព្រះទ័យ (ចិត្ត) របស់ស្ដេច ។
- រាជអមាត្យ ឬ - រាជាមាត្យ មន្ត្រីទីប្រឹក្សាកិច្ចការផែនដីរបស់ព្រះរាជា ឬប្រឹក្សាជាមួយនឹងព្រះរាជា ។
- រាជអាជ្ញា អាជ្ញានៃព្រះរាជា; ខ្មែរប្រើសំដៅសេចក្ដីថា អ្នកទទួលអំណាចពីព្រះរាជា ។
- រាជអាណាចក្រ ឬ - រាជាណាចក្រ អាណាចក្ររបស់ព្រះរាជា ។
- រាជឱង្ការ សម្ដីក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ ។ តាមច្បាប់រាជសព្ទខ្មែរថា : សំបុត្ររបស់ម្ចាស់ផែនដីចេញឲ្យប្រជារាស្រ្តដឹងគ្រប់គ្នាទួទៅ ហៅថា ព្រះរាជឱង្ការនូវព្រះបន្ទូលសូរសីហនាទ (--សូរ៉ៈ--) ។ សំបុត្រដែលម្ចាស់ផែនដីទ្រង់សរសេរដោយព្រះហស្តព្រះអង្គ ហៅថា ព្រះរាជឱង្ការលេខា ។
- រាជឱរស កូនប្រុសរបស់ព្រះរាជា (បើព្រះរាជបុត្រីថា រាជឱរសា) ។
- រាជអំណរ សេចក្ដីអររបស់ព្រះរាជា ។
- រាជអំណោយ របស់ដែលព្រះរាជាទ្រង់ព្រះរាជទាន ។ល។ ។ល។
- រាជាធិការី (បា. < រាជ + អធិការី) អ្នកធ្វើការស្ដេច (អ្នករាជការឬខ្ញុំរាជការ); ហៅថា រាជាធិក្រឹត្យ ក៏បាន; បើស្ត្រីជា រាជាធិការិនី ឬ រាជាធិការិកា, រាជាធិក្រឹតា ។
- រាជាធិបតី (--ប៉ៈដី; សំ. បា. < រាជ + អធិបតិ) ឬ រាជាធិរាជ (សំ. បា. < រាជ + អធិរាជ) ព្រះរាជាដែលជាធំជាងស្ដេចបទេសរាជ្យ (ស្ដេចដែលមានប្រទេសឯទៀតជាចំណុះ) ។
- រាជាធិបតេយ្យ (--ប៉ៈ តៃ; បា. < រាជ + អាធិបតេយ្យ) ប្រទេសឯករាជ្យដែលមានក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យជាអធិបតី (ប្រទេសដែលមានស្ដេចនៅលើច្បាប់); ព. ផ្ទ. ប្រជាធិបតេយ្យ (ម. ក្នុង ព. ប្រជា) ។
- រាជានុញ្ញាត (--នុញ-ញ៉ាត; បា. < រាជ + អនុញ្ញាត) សេចក្ដីដែលព្រះរាជាទ្រង់យល់ព្រមហើយ ។
- រាជានុភាព (សំ. បា. < រាជ + អានុភាវ, វ > ព) អានុភាពនៃព្រះរាជា (អំណាចស្ដេច) ។
- រាជាភិសេក (--សែក; បា. < រាជ + អភិសេក) ។ ពិធីស្រោចទឹកក្លស់ទឹកស័ង្ខតាំងព្រះរាជា គឺតាំងឲ្យពេញទីជាក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អភិសេក ផង) ។
- រាជាយុត្តកៈ (បា. < រាជ + អាយុត្តក) ស្មៀនរបស់ព្រះរាជា (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អាយុត្តកៈ ផង) ។
- រាជាយុត្តកសភា (--កៈសៈភា; បា. < រាជ + អាយុត្តក + សភា) ក្រុមឬទីធ្វើការរបស់ពួកស្មៀនព្រះរាជា (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អាយុត្តកសភា ផ) ។
- រាជាយុត្តកាធិបតី (--បៈដី; បា. < រាជ + អាយុត្តក + អធិបតិ) អធិបតីរបស់ក្រុមព្រះរាជាយុត្តកៈ (ចាងហ្វាងក្រុមស្មៀនហ្លួង) ។
- រាជាវលី (សំ. បា. < រាជ + អាវលិ) លំដាប់ឬវង្សស្ដេច ។ រាជាសនៈ (សំ. បា. < រាជ + អាសន) អាសនៈសម្រាប់ព្រះរាជា, រាជបល្ល័ង្ក ។
- រាជូបករណ៍ ឬ - រាជោបករណ៍ (--ប៉ៈក; បា. < រាជ + ឧបករណ) គ្រឿងប្រើប្រាស់សម្រាប់ព្រះរាជា, គ្រឿងប្រើប្រាស់ជិតព្រះអង្គ; (ទង់រាជូបករណ៍ ទង់សម្រាប់ព្រះរាជាទ្រង់ប្រើផ្ទាល់ព្រះអង្គ) ។
- រាជូបដ្ឋាក ឬ - រាជោបដ្ឋាក (--បុ័ត-ឋាក; បា. < រាជ + ឧបដ្ឋាក) អ្នកគាល់បម្រើព្រះរាជា (អ្នកបម្រើព្រះស្ងោយ, មហាតលិក); បើស្រីជា
- រាជូបដ្ឋាយិកា ឬ - រាជោបដ្ឋាយិកា ។
- រាជូបដ្ឋាន ឬ - រាជោបដ្ឋាន (--បុ័ត-ឋាន; បា. < រាជ + ឧបដ្ឋាន) ការបម្រើឬការចូលគាល់ព្រះរាជា ។
- រាជូបត្ថម្ភ ឬ - រាជោបត្ថម្ភ (--បុ័ត-ថ័ម; បា. < រាជ + ឧបត្ថម្ភ) សេចក្ដីទំនុកបម្រុង, ផ្ចុងផ្តើម, បណ្ដុះបណ្ដាលរបស់ ព្រះរាជា ។
- រាជូបភោគ ឬ - រាជោបភោគ (--ប៉ៈភោក; បា. < រាជ + ឧបភោគ) គ្រឿងឧបភោគរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជេន្ទ្រ (--ជេន; សំ. < រាជ + ឥន្ទ្រ, ឥ > ឯ) រាជាធិរាជ ។
- រាជោវាទ (បា. < រាជ + ឱវាទ) ដំបូន្មានរបស់ព្រះរាជា ។
- រាជោវាទានុសាសន៍ ឬ - រាជោវាទានុសាសនី (បា. < រាជ + ឱវាទ + អនុសាសន ឬ អនុសាសនី) ពាក្យទូន្មាននិងពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះរាជា ។ល។ ។ល។
-
រាជាគណៈ
( ន.នាមសព្ទ )
(< រាជ + គណ “ពួកឬក្រុមរបស់ស្ដេច”) លោកទ្រទូង; ពាក្យហៅសមណសក្តិទីទ្រទូងសម្រាប់បព្វជិតក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ; បើធៀបនឹងឋានន្តរសក្តិរបស់មន្ត្រីខាងអាណាចក្រ ត្រូវគ្នានឹងបណ្តាសក្តិទី ឧកញ៉ា, ចួនកាលឡើងដល់ទី សម្ដេច ក៏មាន; រាជាគណៈមាន ៤ សម្រាប់គឺសម្រាប់ ឯក, ទោ, ត្រី, ចត្វា; សម្រាប់ឯក ជារាជាគណៈរបស់ក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ, សម្រាប់ទោ របស់ក្សត្រិយ៍ឧភយោរាជ, សម្រាប់ត្រី របស់សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ, សម្រាប់ចត្វា របស់សម្ដេចព្រះវររាជជននី... (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទ្រទូង ២ ន. និង ឋានានុក្រម និង វណ្ណៈ ផង) ។
-
វិនយ
( ន.នាមសព្ទ )
[--នៈយៈ ]
(វិនយ) ការដឹកនាំទៅរកផ្លូវល្អ; ច្បាប់, ច្បាប់បញ្ញត្តឬច្បាប់អនុញ្ញាត , ច្បាប់ប្រដៅឲ្យប្រព្រឹត្តត្រឹមត្រូវ; ច្បាប់ប្រដៅឲ្យសង្រួមកាយវាចាឲ្យត្រឹមត្រូវ; ឲ្យចុះបែបបទ; ឲ្យមានសណ្ដាប់ធ្នាប់ល្អ; ច្បាប់សម្រាប់បព្វជិត : កាន់វិន័យ, ធ្វើតាមវិន័យ, ខុសវិន័យ ។
- វិនយកថា (វិនៈ យៈកៈថា) សម្តីប្រារព្ធវិន័យ, សម្តីអាងវិន័យ ។
- វិនយកម្ម អំពើដែលធ្វើឲ្យគួរតាមវិន័យ; ការធ្វើតាមបែបបទក្នុងវិន័យ ។
- វិនយកិច្ច ឬ--ក្រឹត្យ កិច្ចក្នុងវិន័យ, កិច្ចតាមវិន័យ, ក្រឹត្យក្នុងវិន័យ, ក្រឹត្យវិន័យ ។
- វិនយកោវិទ (វិនៈយៈកោវិត ឬវិន័យ-យៈ--) ន. ឬ (សំ. បា.) អ្នកឈ្លាសក្នុងវិន័យ គឺភិក្ខុអ្នកចេះចាំវិន័យស្ទាត់ទាំងឈ្លាសវៃផង : ក្នុងអាវាសមួយៗគួរឲ្យមានភិក្ខុជាវិនយកោវិទ ដើម្បីជួយញ៉ាំងព្រះពុទ្ធសាសនាឲ្យរុងរឿង (ព. វិ. ពុ.) ។ អ្នកចេះចាំច្បាប់ខាងតុលាការក៏គួរហៅ វិនយកោវិទ ដែរ ។
- វិនយគរុ ឬ--គុរុ អ្នកធ្ងន់ចិត្តទៅរកវិន័យ; អ្នកគោរពវិន័យ; អ្នកបង្រៀនវិន័យ, គ្រូច្បាប់ ។
- វិនយគារវៈ ឬ --គោរព (--រៈវៈ ឬ--រប់) ការគោរពវិន័យ, ការកាន់ច្បាប់ ។
- វន័យធម្ម (--ធ័ម; បា. សំ.) វិន័យនិងធម៌ ឬធម៌ដែលត្រូវតាមវិន័យ ។ ខ្មែរប្រើពាក្យនេះជាឋានន្តរសមណសក្តិទីឋានានុក្រម (តាំងភិក្ខុអ្នកចេះវិន័យ) មានមុខការខាងពិភាក្សាវិន័យក្នុងការវិនិច្ឆ័យអធិករណ៍សង្ឃ: ព្រះវិន័យធម្ម, លោកវិន័យធម្ម; ប៉ុន្តែដល់ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ស. ២៥០៥ គ. ស. ១៩៦១ ឋានន្តរនេះបានផ្លាស់ទៅជា ធម្មធរ “អ្នកទ្រទ្រង់ធម៌” ដូច្នេះវិញ ព្រោះពាក្យថា វិន័យធម្ម ពុំសមតាមរបៀបវេយ្យា-ករណ៍បាលី (ជាគូគ្នានឹង វិន័យធរ) ។
- វិន័យធរ (--ធ; បា. វិនយ--) អ្នកទ្រទ្រង់វិន័យ, អ្នកចេះវិន័យ ។ ខ្មែរប្រើជាឋានន្តរសមណស័ក្តិទីឋានានុក្រម (តាំងភិក្ខុអ្នកចេះវិន័យ) មានមុខការខាងវិនិច្ឆ័យកាត់សេចក្ដីអធិករណ៍សង្ឃ : ព្រះវិន័យធរ, លោកវិន័យធរ (ជាគូគ្នានឹង ធម្មធរ ឬ ធម្មកថិក) ។
- វិនយបញ្ញត្តិ (--ប័ញ-ញ៉ាត់; បា. វិនយប្បញ្ញត្តិ; សំ. --ប្រជ្ញប្តិ) បញ្ញត្តិក្នុងវិន័យ ។
- វិនយបិដក (--ដក់) ចំណែកគម្ពីរពុទ្ធសាសនាមួយប៉ែកខាងវិន័យ ។
- វិនយវាទ ពាក្យពោលអាងវិន័យ ។
- វិនយវាទី ឬ--វាទិន អ្នកពោលអាងវិន័យ, អ្នកនិយាយប្រកាន់តាមវិន័យ (បើស្រ្តីជា វិនយវាទិនី) ។
- វិនយវិវាទ ការឈ្លោះប្រកែកជជែករកឲ្យឃើញខុសត្រូវតាមវិន័យ ។
- វិន័យសិក្ខា ការសិក្សាវិន័យ; សិក្ខាបទក្នុងវិន័យ ។
- វិនយានុគ្រោះ (< វិនយ + អនុគ្រោះ) ការលើកតម្កើងវិន័យ; ការលើកយកច្បាប់ជាធំ, ជាអាង ។ល។
- យុទ្ធវិន័យ (--យុត-ធៈ--) ច្បាប់ចម្បាំង, ច្បាប់សឹក ។
- យោធវិន័យ (--ធៈ--) ច្បាប់យោធា, ច្បាប់សម្រាប់ទាហាន ។ល។
-
អនុ
( និ.និបាតសព្ទ )
[អៈ-- ]
តាម; រឿយៗ, ញយៗ; រង, បន្ទាប់; តូច, បណ្តោយ; ក្រោយ, ខាងក្រោយ;... ។ សម្រាប់ប្រើជាបុព្វបទភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ តាមគួរដល់ការប្រកប, ដូចជា អនុករ ធ្វើតាម; អ្នកធ្វើតាម ។
- អនុកលា (--កៈល៉ា) ឬ អនុក្បៀស ចំណិតឬចម្រៀកបន្ទាប់ឬតូច, ក្បៀសបន្ទាប់, ក្បៀសមួយ (ឥតគូ) ។ ឈ្មោះរយៈមាត្រាវាស់មួយយ៉ាង ប្រមាណកន្លះក្បៀស គឺភាគមួយក្នុង ៨ នៃធ្នាប់មួយ : មួយភាគក្នុង ៤ នៃធ្នាប់មួយហៅ កលា ឬ ក្បៀស, មួយភាគក្នុង ៨ នៃធ្នាប់មួយ ហៅ អនុកលា ឬ អនុក្បៀស ។
- អនុការី អ្នកធ្វើការរង, --បន្ទាប់, អ្នកជាជំនួយការ; គិលានុបដ្ឋាក ជាជំនួយគ្រូពេទ្យក្នុងការវះកាត់ ។
- អនុកិរិយា ឬ --ក្រិយា ការធ្វើតាម, ការយកតម្រាប់ ។
- អនុកម្បចិត្ត (--ក័ម-ប៉ះ-) ចិត្តអនុគ្រោះ, ចិត្តអាណិតឬប្រណី ។
- អនុកូល សេចក្ដីទំនុកបម្រុង, អនុគ្រោះ; ករុណា; សេចក្ដីពេញចិត្ត; ការបណ្តោយតាម, ការព្រមតាម ។ ខ្មែរប្រើជា កិ. ក៏បាន “ទំនុកបម្រុង; បណ្តោយតាម, ព្រមតាម”: គួរអនុកូលខ្លះទៅ ! ។
- អនុក្រម (--ក្រំ) លំដាប់, របៀបតាមលំដាប់, លំដាប់មានរបៀប ។ ប្រើរៀងភ្ជាប់ត្រង់កណ្តាលឬត្រង់ខាងចុងសព្ទដទៃដូចជា ឋានានុក្រម លំដាប់ទី, លំដាប់មុខងារ; បទានុក្រម លំដាប់បទ; មាតិកានុក្រម លំដាប់មាតិកា; វចនានុ-ក្រម លំដាប់ពាក្យ; សទ្ទានុក្រម ឬ សញ្ទនុក្រម លំដាប់សព្ទ ។ អនុក្រឹត្យ ក្រឹត្យបន្ទាប់, ក្រឹត្យរង គឺសេចក្ដីសម្រេចរបស់រាជការដែលមានអំណាចថយតិចជាងក្រឹត្យ (បារ. Arrêté) ។
- អនុគណ (--គន់) ឬ --គណៈ គណៈបន្ទាប់, គណៈរង; គណៈតូច ។
- អនុគា-មិកនិធិ (--កៈ--) កំណប់ដែលរមែងទៅតាម (កំណប់បុណ្យ ឬកំណប់ព្រេងសំណាងល្អ) ។
- អនុគាមី អ្នកទៅតាម, អ្នកទៅជាមួយគ្នា (បើស្ត្រីជា អនុគាមិនី) ។
- អនុគ្គមនៈ ឬ - អនុគ្គមន៍ ការក្រោកជូន, ការតាមជូនដំណើរ :
- ធ្វើអនុគ្គមនៈ (ព. ផ្ទ. បច្ចុគ្គមនៈ ឬ បច្ចុគ្គមន៍ “ការក្រោកទទួល”) ។
- អនុគ្គមនាការ អាការនៃការក្រោកជូន : ធ្វើអនុគ្គមនាការ (ព. ផ្ទ. បច្ចុគ្គមនាការ "អាការនៃការក្រោកទទួល”) ។
- អនុគ្គហធម៌ ធម៌អនុគ្រោះ ។
- អនុគ្រោះ (សំ. អនុគ្រហ; បា. អនុគ្គហ) ការជួយទំនុកបម្រុង; ករុណា ។ ខ្មែរប្រើជា កិ. ក៏បាន “ទំនុកបម្រុង; អាណិត” ។
- អនុចរ ដើរតាម, ត្រាច់តាម; ប្រព្រឹត្តតាម ។ ប្រើជា ន. ក៏បាន “អ្នកចរតាម; អ្នកតាមបម្រើ; បរិវារ” ។
- អនុចារី (--រ៉ី) អ្នកដើរតាម; អ្នកប្រព្រឹត្តតាម (ស្ត្រីជា អនុចារិនី) ។
- អនុចិន្តា (--ចិន-ដា) ការគិតតាម; ការគិតហើយគិតទៀតរឿយៗ ។
- អនុជ (អៈន៉ុច) អ្នកកើតបន្ទាប់ឬអ្នកកើតក្រោយ (ប្អូន) ។ ខ្មែរប្រើជា រ. ស. : ព្រះអនុជ, សម្តេចព្រះអនុជ (ប្រើតាមទម្លាប់ បានទាំងក្សត្រា, ក្សត្រី; ប៉ុន្តេតាមបែបវេយ្យាករណ៍ បើក្សត្រីជា អនុជា) ។
- អនុជាតបុត្ត ឬ --បុត្រ (--ជាតៈ--) បុត្រដែលមានចរិយាធម៌ល្អតាមបែបបទរបស់មាតាបិតា (ស្ត្រីជា អនុជាតបុត្រី) ។
- អនុជិត អ្នកឈ្នះតាម; អ្នកឈ្នះរឿយៗ ។ ខ្មែរច្រើនប្រើជាឋានន្តរមន្រ្តី ដូចជា អនុជិតសេនា, ភក្តីអនុជិត, រាជានុជិត, សេនានុជិត ជាដើម ។
- អនុជីវិន ឬ - អនុជីវី អ្នកធ្វើការបម្រើ, អ្នករស់ដោយសារគេ (ស្ត្រីជា អនុជីវិនី) ។
- អនុញ្ញាត (អៈនុញញ៉ាត) កិ. យល់ព្រម, បើកឱកាសឲ្យ; ដែលបានយល់ព្រមហើយ : រដ្ឋាភិបាលបានអនុញ្ញាតឲ្យធ្វើការនោះហើយ ។ ប្រើជា ន. ផងក៏បាន : មានអនុញ្ញាតឲ្យធ្វើហើយ (គួរប្រយ័ត្ន កុំច្រឡំសរសេរជា អនុញ្ញាតិព្រោះគ្មានពាក្យនេះទេ) ។
- អនុតាបកម្ម (--ប៉ៈ--) អំពើដែលធ្វើរួចទៅហើយនាំឲ្យកើតក្ដៅក្រហាយចិត្តនឹកស្តាយក្រោយរឿយៗ; អំពើអាក្រក់ ។
- អនុត្ថេរ- ថេរៈបន្ទាប់, ថេរៈតូច (ព. ផ្ទ. មហាថេរ) ។
- អនុទយា (--នុ-ទៈ--) ករុណា, សេចក្ដីអាណិតតាម ។
- អនុទិន ថ្ងៃបន្ទាប់; ថ្ងៃរៀងៗគ្នា; រាល់ថ្ងៃ ។
- អនុទិស (បា. --ទិសា; សំ. --ទិឝ ឬ--ទិឝា) ទិសបន្ទាប់ទិសធំ, ទិសតូច : អាគ្នេយ៍, និរតី, ពាយ័ព្យ, ឦសាន ជាអនុទិស ។
- អនុទូត ទូតរង, ទូតតូច; បម្រើដែលចាត់ប្រើឲ្យទៅតាមស្ដាប់ការណ៍ ។ ភិក្ខុដែលសង្ឃសន្មតឲ្យទៅតាមស្ដាប់ពាក្យនៃភិក្ខុអ្នកទៅសូមឲ្យឧបាសកអត់ទោស (ព. វិ. ពុ.) ។
- អនុទោស ទោសតូច, ទោសបន្ទាប់បន្សំ ។
- អនុធម្មចារី អ្នកប្រព្រឹត្តតាមធម៌ (ស្ត្រីជា អនុធម្មចារិនី) ។
- អនុធម្មតា (--ធ័ម-មៈដា) ទម្លាប់ដែលត្រូវតែធ្វើ; ទម្លាប់ល្អ ។
- អនុនាយក (--យក់) នាយកបន្ទាប់; នាយករង (ស្ត្រីជា អនុនាយិកា) ។
- អនុនាសិក ឬ អនុនាសិកន្ត អក្សរដែលមានសូរសំឡេងចេញច្រើនតាមច្រមុះ ។
- អនុបទ បទបន្ទាប់ ។
- អនុបាល តាមរក្សា, បីបាច់រក្សា; អ្នកបីបាច់រក្សា ។
- អនុបុព្វីកថា ការថ្លែងរឿងតាមលំដាប់លំដោយ, ពាក្យពោលរៀបរៀងតាមលំដាប់រឿង, រឿងនិទានតំណាលតាមលំដាប់; ព. ពុ. មាន ៥ យ៉ាងគឺ ១-ទានកថា ការថ្លែងអំពីទាន; ២-សីលកថា ការថ្លែងអំពីសីល; ៣-សគ្គកថា ការថ្លែងអំពីសួគ៌; ៤-កាមាទីនវកថា ការថ្លែងអំពីទោសកាម; ៥-នេក្ខម្មានិសំសកថា ការថ្លែងអំពីអានិសង្សនៃការចេញចាកកាម (បព្វជ្ជា) ។
- អនុបស្សនា (--បុ័ស-សៈន៉ា) ការពិចារណាសង្កេតសង្ខារ; ប្រាជ្ញាពិចារណាការកើតស្លាប់; ការស្មឹងស្មាធិ៍រំពឹង ។
- អនុប្បញ្ញត្តិ បញ្ញត្តិបន្ទាប់អំពីបឋមប្បញ្ញត្តិមក ។
- អនុប្បទាន (--នុប-ប៉ៈ--) ឬ អនុប្រទាន ការប្រគល់អ្វីៗឲ្យ : ធ្វើអនុប្បទាន ។
- អនុប្រទេស ប្រទេសបន្ទាប់, ប្រទេសតូច; ប្រទេសជារណប ។
- អនុព័ន្ធ ការជាប់តាម; ដំណើរតាមប្រកិត ។
- អនុពុទ្ធ លោកអ្នកត្រាស់ដឹងតាមព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ (ពុទ្ធសាវ័ក) ។
- អនុពោធ ការនឹកឃើញឬគិតឃើញជាខាងក្រោយ ។
- អនុភរិយា ភរិយាបន្ទាប់, ភរិយាតូច, ប្រពន្ធចុង ។
- អនុភាគ ភាគកន្លះ ឬកន្លះភាគ: រង្វាល់អនុភាគ, កន្តាំងអនុភាគ (កន្តាំងពីរមួយតៅ) ។
- អនុភាស ស្ដីប្រដៅ, ប្រៀនប្រដៅ ។
- អនុម័ត (--ម៉ាត់ ) យល់ព្រម, ព្រមតាម, យល់ឃើញជាមួយ; បង្គាប់; សន្មត ។
- អនុមតិ ឬ--ម័តិ ការយល់ព្រម, ការព្រមតាម, ការយល់ឃើញជាមួយ; ការបង្គាប់; សន្មតិ ។
- អនុមន្រ្តី មន្រ្តីបន្ទាប់, មន្រ្តីថ្នាក់រង ។ ខ្មែរសន្មតប្រើជាថ្នាក់ឋានន្តរនៃមន្រ្តីរដ្ឋបាលបន្ទាប់ពីវរមន្រ្តី : ទីអនុមន្រ្តី ។
- អនុមាន (--ម៉ាន) សេចក្ដីត្រិះរិះ; ការពិចារណា, ការគ្នេរគ្នាន់ “ការលៃលក; ការចូលចិត្តស៊ប់ ។ ខ្មែរប្រើជា កិ. ផងក៏បាន” “ត្រិះរិះ, ពិចារណា, គ្នេរគ្នាន់, លៃលក; ចូលចិត្តស៊ប់” ។
- អនុមោទនា (--មោទៈ--) សេចក្ដីត្រេកអរតាម, ការជួយត្រេកអរ, អំណរជាមួយ; វាចាសម្តែងសេចក្ដីត្រេកអរតាម : ធ្វើអនុមោទនា ។ ខ្មែរប្រើជាកិ. ផងក៏បាន “ត្រេកអរតាម, ជួយត្រេកអរ, ត្រេកអរជាមួយផង, ទទួលអំណរ” ។ អនុយ័ន្ត អ្នកតាមហែ, អ្នកហែហមៈ ពួកអនុយ័ន្ត ។
- អនុយាត្រា យាត្រាតាម ។
- អនុយោគ ពាក្យសួរ; ការសួរដណ្តឹង; ប្រស្នា (សំ. ប្រើជា អនុយោជន “អនុយោជន៍” ក៏បាន) ។
- អនុរក្ខ ឬ --រក្ស (--រ័ក) រក្សារឿយៗ, បីបាច់រក្សា, ថែទាំ ។ ន. ការរក្សារឿយៗ; ការរំពៃ, ការគយឃ្លាំមើល; ជនអ្នកថែទាំមើលការខុសត្រូវ, អ្នកគយគន់រំពៃ : អនុរក្សនៃពន្ធនាគារ, អនុរក្សនៃវិទ្យាល័យ ។
- អនុរក្តិ (--រ័ក) សេចក្ដីស្រឡាញ់ ។
- អនុរដ្ឋលេខាធិការ រដ្ឋលេខាធិការរង (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) រដ្ឋលេខាធិការ ផង) ។
- អនុរដ្ឋលេខាធិការដ្ឋាន ទីស្ដីការឬមុខតំណែងរបស់អនុរដ្ឋលេខាធិការ ។ អនុរាគ សេចក្ដីស្រឡាញ់ស៊ប់ងប់ចិត្ត ។ អនុរាត្រី យប់បន្ទាប់; យប់រៀងៗគ្នា; រាល់យប់ ។
- អនុរាជ ឬ -រាជា ព្រះរាជារង, ព្រះរាជាបន្ទាប់; ព្រះរាជាតូច, ឧបរាជ ។
- អនុរូប ដែលសមគួរ, មានសភាពឬទំនងដ៏សមគួរ, ដែលគួរដល់ការ ។ ប្រើភ្ជាប់ពីខាងចុងសព្ទដទៃជា :
- កិច្ចានុរូប សមគួរដល់កិច្ច; ចិត្តានុរូប សមគួរដល់ចិត្ត ជាដើម ។
- អនុរោធ ការអនុគ្រោះ; ការយល់ព្រមតាម, អនុវត្តិ ។
- អនុលាប ការពោលផ្ទួនដដែលៗ, ការនិយាយច្រើនប៉ុន្តែច្រំដែល; អាមេណ្ឌិតវាទ ។
- អនុលោម (--ល៉ោម) តាមរោម គឺបណ្តោយ; បណ្តោយតាម, យល់ព្រមតាម, មិនទទឹងទាស់, មិនយល់ទាស់ : អនុលោមរកគ្នា; គួរអនុលោមខ្លះទៅ ! (ព. ផ្ទ. បដិលោម “ច្រាស; ទទឹងទាស់”) :
- សូត្រជាអនុលោម បដិលោម “សូត្របណ្តោយចុះហើយសូត្រច្រាសឡើងមកវិញ”; ឧបជ្ឈាយ៍ឬបព្វជ្ជាចារ្យ ប្រាប់បព្វជ្ជាបេក្ខៈអំពី តចបញ្ចកកម្មដ្ឋាន កម្មដ្ឋានមានស្បែកជាគម្រប់ប្រាំ គឺគ្រប់ប្រាំត្រឹមពាក្យថា តចោ “ស្បែក” ជា អនុលោម ថា កេសា “សក់ទាំងឡាយ”, លោមា “រោមទាំងឡាយ”, នខា “ក្រចកទាំងឡាយ” , ទន្តា “ធ្មេញទាំងឡាយ”, តចោ “ស្បែក”; រួចហើយប្រាប់ជា បដិលោម ថា តចោ, ទន្តា, នខា, លោមា, កេសា; ហើយពន្យល់ដោយសព្វគ្រប់ដើម្បីឲ្យបព្វជ្ជាបេក្ខៈយល់ថាជាបដិកូល “គួរខ្ពើម... ” រួចហើយទើបឲ្យបព្វជ្ជាបេក្ខៈស្លៀកដណ្តប់កាសាវព័ស្រ្ត (ព. វិ. ពុ.) ។ ពាក្យថា អនុលោម បដិលោម នេះទោះសូត្រឬនិយាយក៏ដោយ, អ្នកសូត្រឬអ្នកនិយាយ ក៏អាចប្រើបានតាមត្រូវការ ។
- អនុវង្ស ឬ --ពង្ស វង្សបន្ទាប់, វង្សតមក ។
- អនុវចនៈ ឬ អនុពាក្យ ពាក្យបណ្តោយតាមគ្នា, ពាក្យស្របគ្នា ។
- អនុវត្ត ប្រព្រឹត្តតាម, ធ្វើតាម; យល់ព្រមតាម; អនុលោម ។
- អនុវត្តន៍ ឬ--វត្តិ (--វ័ត) ការប្រព្រឹត្តតាម, ការធ្វើតាម, ការបណ្តោយតាម; អនុរោធ ។ អនុវាទ ការពោលទោស ។
- អនុវិច្ចការ (--វិចចៈកា) ការពិចារណារួចស្រេចទើបធ្វើ, ការគិតឃើញរួចស្រេចទើបធ្វើអ្វីៗ ។
- អនុវិច្ចការី អ្នកដែលមានគំនិតពិចារណាមុនរួចស្រេចទើបធ្វើអ្វីៗ, អ្នកមានគំនិតល្អិត (បើស្ត្រីជា --ការិនី) ។
- អនុសញ្ចរ ឬ - អនុសញ្ចរណ៍ សញ្ចរតាម, ការដើរស្រួលតាមលំដាប់ឥតរអាក់រអួល; ការត្រាច់ទៅមករឿយ ។
- អនុសញ្ញា កិច្ចព្រមព្រៀងឬល័ក្ខខ័ណ្ឌនៃកិច្ចព្រមព្រៀងគ្នាទៅវិញទៅមក; សារលិខិតជាគ្រឿងកំជាប់នូវកិច្ចសន្យា : ប្រតិបត្តិតាមអនុសញ្ញា, គប្បីធ្វើអនុសញ្ញាមួយ ។
- អនុសន្ធិ ការផ្តើមសម្រួលដំណើរសេចក្ដី, ការផ្តើមសម្រួលជាមុនសិន ហើយទើបរាយដំណើរសេចក្ដីធំឬសេចក្ដីសំខាន់តទៅ; តំណសេចក្ដីតាមលំដាប់ ។
- អនុសភា សភាបន្ទាប់, សភារង ។
- អនុស័យ កិលេសដែលដេកនៅក្នុងសន្តាន... ។
- អនុសាសនៈ, --សាសន៍ --សាសនី ឬ --សិដ្ឋិ ពាក្យប្រៀនប្រដៅ, ការប្រៀនប្រដៅ ។
- អនុសេនានី នាយទាហានជាន់ទាបតាមលំដាប់ថ្នាក់ចាប់ពីអនុសេនីយ៍ត្រី ដល់អនុសេនីយ៍ឯក ។
- អនុសេនីយ៍ត្រី ឋានន្តរសក្តិនាយទាហានបន្ទាប់ពីអនុសេនីយ៍ទោ (សក្តិ១) ។
- អនុសេនីយ៍ទោ ឋានន្តរសក្តិនាយទាហានបន្ទាប់ពីអនុសេនីយ៍ឯក (សក្តិ២) ។
- អនុសេនីយ៍ឯក ឋានន្តរសក្តិនាយទាហានខ្ពស់ផុតក្នុងថ្នាក់អនុសេនានី, បន្ទាប់ពីវរសេនីយ៍ត្រី (សក្តិ៣) ។
- អនុសោក ការសោកស្តាយរឿយៗ, ការនឹកស្តាយមិនចេះភ្លេច ។
- អនុសំវច្ឆរៈ ឬ - អនុសំវត្សរ៍ (--ស័ងវ័ត) រាល់ឆ្នាំ, រៀងរាល់ឆ្នាំ; ប្រចាំឆ្នាំ; ផ្តាច់ឆ្នាំ :
- មហោស្រពអនុសំវត្សរ៍ មហោស្រពដែលមានក្នុងមួយឆ្នាំម្តងជាកំណត់ ។
- អនុសំវច្ឆរមហាសន្និបាត មហាសន្និបាតប្រចាំឆ្នាំ គឺក្នុងមួយឆ្នាំមានម្តង : អនុសំវច្ឆរមហាសន្និបាតទី ២៤ នៃមន្រ្តីសង្ឃសម្រាប់ ព. ស. ២៥១១ (រាប់តាំងពីទី១រៀងមកក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ) ។
- អនុស្សតិ,
- អនុស្សរណៈ ឬ - អនុស្សរណ៍ ការរឭកតាមឬរឭកដល់, ការនឹករឭក, ការនឹកឃើញរឿយៗ ។
- អនុស្សតិកម្មដ្ឋាន កម្មដ្ឋានមានការនឹករំពឹងដល់ពុទ្ធគុណជាដើមជាអារម្មណ៍ (ព. ពុ.) ។ល។
-
អប
( និ.និបាតសព្ទ )
[អៈប៉ៈ ]
និបាតសព្ទឬឧបសគ្គសព្ទជាបុព្វបទសម្រាប់រៀងភ្ជាប់ពីខាងដើមសព្ទដទៃ មានសេចក្ដីថា “ប្រាសចាក, ឃ្លាតចាក, ឃ្វាងចាក; ឆ្ងាយ, ទៅឆ្ងាយ; ត្រឡប់, ត្រឡប់ជា, បែរជា; ផុត, រួចផុត; មិន, ឥត”, ដូចជា អបករណ៍ ដំណើរប្រាសចាកអំពើ គឺការធ្វើមិនល្អ; ការឥតតម្លៃ; អំពើពុំប្រសើរ; ការធ្វើខុស, កំហុស ។
- អបការ ឬ - អបក្រិយា ទោស; កំហុស ; អបករណ៍ ។
- អបក្រម (--ក្រំ) ដំណើរថយចេញ; ការរត់គេចចេញ, ដំណើរវេះចេញឬគេចវេះ; ការលាឈប់ ។
- អបគត (--គត់) ដែលទៅឆ្ងាយហើយ; ដែលទៅបាត់ហើយ; ដែលកន្លងទៅហើយ; ដែលព្រាត់ប្រាសគ្នាហើយ; ដែលស្លាប់ហើយ; អ្នកដែល-- (បើស្ត្រីជា អបគតា អ. ថ. --គៈ--) ។
- អបគមន៍ (--គំ) សេចក្ដីព្រាត់ប្រាសគ្នា; ការបែកចេញពីគ្នា ។
- អបច័យ ការមិនសន្សំទុក, មិនសំច័យទុក; សេចក្ដីគោរព ។
- អបច្ឆាយ ដែលមិនមានស្រមោល; ដែលឥតម្លប់ (ឥត្ថី. ឬ ពហុ. ជា អបច្ឆាយា) ។
- អបច្ឆាយព្រឹក្ស (--យ៉ៈ--) ដើមឈើឥតម្លប់ ។
- អបទាន ដែលធ្វើរួចស្រេចហើយ; ការដែលសម្រេចហើយ ។
- អបទិស កន្លះទិស, ទីឬប៉ែកជាចន្លោះនៃទិស (ដូចយ៉ាងប៉ែកក្នុងរវាងនៃទិសបូព៌និងទិសអាគ្នេយ៍ជាដើម); ការធ្វើឲ្យឃ្លាតចេញ; ការបណ្តេញចេញ ។
- អបទេវតា បិសាច ។
- អបទេស គ្រឿងអាង, សំអាង; ហេតុ; ការបញ្ចៀសឬបញ្ចេរឲ្យចៀសវាងចេញឆ្ងាយ ឬក៏ឲ្យឃ្លាតចេញទៅ, ការបង្វែងឬពង្វាងមិនឲ្យត្រូវត្រង់ ។ ខ្មែរប្រើជា កិ. ក៏មាន (អ. ថ. អៈប្ទេស ឬ អប់-ប្ទេស) “បញ្ចៀស, បញ្ចេរឲ្យឃ្លាតចេញទៅ; បង្វែង; ពង្វាង” : អបទេសអុតមិនឲ្យឆ្លង ។
- អបទ្រព្យ (--ទ្រាប់) ដែលវិនាសទ្រព្យឬដែលឥតទ្រព្យ; ទ្រព្យមិនល្អ; របស់ក្លែង (ដូចយ៉ាងប្រាក់ក្លែងជាដើម) ។
- អបធន (--ធន់) អបទ្រព្យ; អ្នកទ័លក្រ, អ្នកកម្សត់, ទុគ៌ត ។
- អបភាគ ឬ --ភាគ្យ ដែលឥតជោគ, ឥតបុណ្យ, ឥតសិរី : មនុស្សអបភាគ ។ គ្រោះកាច : ប្រទះលើអបភាគ្យ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ភាគ ឬ ភាគ្យ ផង) ។
- អបភាស តិះដៀល; ពាក្យតិះដៀល ។
- អបភោគ ដែលឥតភោគ, ដែលខ្សត់ទ្រព្យ ។
- អបមង្គល (--មង់-គល់) ដែលប្រាសចាកឬឃ្វាងចាកមង្គល គឺដែលឥតមង្គល, ឥតសេចក្ដីចម្រើន; ដែលមិនសមដល់ភ្នែកអ្នកផង; ដែលត្រូវចង្រៃរួបរឹត : មនុស្សអបមង្គល ។ សេចក្ដីមិនចម្រើន; ហេតុដែលនាំឲ្យវិនាស : ប្រទះលើអបមង្គល ។ វេវ. អពមង្គល (ពាក្យទាំងពីរនេះប្រើជួសគ្នា បាន ។ ព. ផ្ទ. មង្គល ។ ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អពមង្គល ទៀតផង) ។
- អបមាន ដែលឥតគេរាប់, អបយស; មនុស្សឥតគេរាប់ ។
- អបយស (--យស់ ឬ ត. ទ. --យ័ស) ដែលប្រាសចាកយសគឺដែលខូចឈ្មោះ, ដែលឥតគេរាប់, ដែលអាប់មុខ : មនុស្សអបយស (សរសេរជា អបយ័ស ក៏មាន : មនុស្សអបយ័ស; សម្ដីអបយ័ស សំដៅសេចក្ដីថា “មនុស្សឫកទាប, ឫកថោក; សម្ដីដែលគួរឲ្យគេនឹកអៀនខ្មាសជួស”) ។
- អបលក្ខណ៍ ឬ --លក្សណ៍ (អៈប៉ៈលុ័ក ឬ អប់-ប៉ៈលុ័ក) ដែលប្រាសចាកលក្ខណៈល្អ គឺដែលឥតលក្ខណ៍, ហិនលក្ខណ៍, ខាតលក្ខណ៍; ឥតបុណ្យ, សំណាងអាក្រក់; ឥតតម្លៃ, ថោកទាប : មនុស្សអបលក្ខណ៍; របស់អបលក្ខណ៍ (ដើម្បីឲ្យងាយអាន, សរសេរជា អបល័ក្ខណ៍ ឬ --ល័ក្សណ៍ ក៏បាន) ។
- អបសក្តិ ឬ --ស័ក្តិ ដែលឥតស័ក្តិ (ឥតអំណាច) ។ ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អប្បសក្ដិ ក្នុងពាក្យ អប្ប ផង ។ល។
Headley's Khmer-English Dictionary Full Text Search
-
សក្តិ
( n )
[sak]
- detail »
boldness, courage, bravery, valor; might, strength, authority; expertise; perseverance
-
សក្តិ
( n )
[sak]
- detail »
spear, lance
-
សក្តិ
( n )
[sak]
- detail »
chevron, stripe, galloon; insignia; grade, rank; degree; status
Headley's Khmer-English Dictionary Subentry Full Text Search
-
ញាណសក្តិ
[ɲien sak]
(intellectual) faculty, ability
-
ឋានន្តរសក្តិ
[tʰaanɑntaʔraʔ~tʰaanɑndɑɑ sak]
(hierarchical) rank, title, position, administrative function
-
ប្រធានសក្តិ
[prɑtʰien sak]
force majeure
-
ពហូសក្តិ
[----- sak]
high rank, power
-
ពាក់សក្តិ
[peak sak]
to be of a certain rank
-
ពលសក្តិ
[pʊəl sak]
impetus, momentum, physical power
-
រាជសក្តិ
[riec sak]
royal power
-
សក្តិកម្ម
[sak kam~kammeaʔ or kammaʔ]
exponentiation
-
សក្តិត្រ័យ
[sak tray]
the three most powerful individuals in the royal government (the king, war minister, and the popular hero)
-
សក្តិធរ
[sak tʰɔɔ rɔɔ]
high-ranking official; one who carries a lance