Khmer Dictionary: អាចារ្យ
Chuon Nath's Khmer-Khmer Dictionary Full Text Search
-
ប្រសិទ្ធ
( កិ.កិរិយាសព្ទ )
[--សិត ]
(បសិទ្ធ ប្រើជា គុ. “ដែលតាក់តែងហើយ; ដែលប្រដាប់ហើយ; ដែលធ្វើឲ្យសម្រេចហើយ, ដែលមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីល្បាញ”) ធ្វើឲ្យសម្រេច, ធ្វើឲ្យពូកែ; ធ្វើឲ្យមានស្រីសួស្ដីជោគជ័យ : ប្រសិទ្ធពរឲ្យ ។
- បង្កក់ប្រសិទ្ធ បង្កក់តាមក្បួនតម្រាបុរាណឲ្យសិរីសួស្ដីដោយមានអាចារ្យចាស់ទុំជាអ្នកធ្វើពិធីឲ្យ : បង្កក់ប្រសិទ្ធភូមិថ្មី, សូត្រមន្តអាគមបង្កក់ប្រសិទ្ធឲ្យខ្លាំងពូកែ ។
-
បុព្វ
( គុ.គុនសព្ទ )
[បុប-ពៈ]
(បូវ៌) មុន, ខាងដើម, ពីមុន ។ សព្ទនេះប្រើរៀងខាងដើមសព្ទដទៃឲ្យជាបទសមាសដូចជា បុព្វកថា (បុប-ពៈកៈ--) ន. (បា.) ពាក្យនិយាយខាងដើមសៀវភៅ, ពាក្យផ្ដើមជាដំបូង, អារម្ភកថា, អារម្ភបទនៃសៀវភៅ ។
- បុព្វកម្ម (បុប-ពៈ-ក័ម) ន. (បា.; សំ. បូវ៌កម៌ន៑) អំពើពីមុន, អំពើពីព្រេងនាយ, អំពើចាស់ គឺបុណ្យក្ដីបាបក្ដីដែលគេបានធ្វើពីជាតិមុនមកជាប់ជាស្នាមចិត្តតាមឲ្យផលក្នុងជាតិតៗមក ឬក្នុងជាតិនេះ ។
- បុព្វករណ៍ (បុប-ពៈ-ក) ន. (បា. បុព្វករណ; សំ. បូវ៌ករណ) ការរាយរងដែលត្រូវចាប់ធ្វើមុនដើម្បីនឹងសម្រួលការធំឲ្យស្រួលឬឲ្យចុះរបៀប ។
- បុព្វការី (បុប-ពៈការ៉ី) ន. (បា.; សំ. បូវ៌ការិន៑) អ្នកដែលបានធ្វើឧបការៈមុន គឺអ្នកដែលបានធ្វើសេចក្ដីទំនុកបម្រុងផ្ចុងផ្ដើមរួចមកហើយ : មាតាបិតា ជាបុព្វការីរបស់កូន; គ្រូជាបុព្វការីរបស់សិស្ស; ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាបុព្វការីរបស់ពុទ្ធសាសនិកជន; ព្រះមហាក្សត្រជាបុព្វការីរបស់ប្រជាជន ព្រោះទ្រង់បានចាត់កិច្ចការគ្រប់គ្រងរក្សាប្រទេសរបស់ព្រះអង្គ ឲ្យអស់ប្រជាជនបានសេចក្ដីសុខស្រួល ។ល។ បើស្ត្រើជា បុព្វការិនី ។
- បុព្វកិច្ច (បុប-ពៈកិច) ន. (បា.; សំ. បូវ៌ក្ឫត្យ) ការរវល់រាយរងដែលត្រូវចាប់ធ្វើមុន ដើម្បីនឹងសម្រួលការធំឲ្យចុះរបៀប ។ វេវ. បុព្វករណ៍ ។
- បុព្វក្រឹត្យ (បុប-ពៈក្រឹត) ន. (បា. សំ. ក្ល.) ដូចគ្នានឹង បុព្វកិច្ច ។
- បុព្វចរិត (បុប-ពៈចៈ-រ៉ិត) ន. (បា.) ចរិតដើម គឺអំពើដែលបុគ្គលធ្លាប់ប្រព្រឹត្តពីក្នុងជាតិមុន ជាប់ជាស្នាមជាលំអានមកដល់ជាតិនេះ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ចរិត ផង) ។
- បុព្វចរិយា (បុប-ពៈ-ចៈរ៉ិយ៉ា) ន. (បា.; សំ. បូវ៌ចយា) ចរិយាដើម គឺការប្រព្រឹត្ត, សំណាង ឬមារយាទ, ទម្លាប់, សណ្ដាប់ធ្នាប់, ដែលបុគ្គលធ្លាប់បានប្រព្រឹត្តពីជាតិមុនៗ មកជាប់ជាស្នាមតាមមកដល់ជាតិនេះ ។
- បុព្វណ្ហកាល (បុប-ព័ន-ហៈ--) ន. (បា.; សំ. បូវ៌ាណ្ហកាល) ដូចគ្នានឹង បុព្វណ្ហសម័យ ។
- បុព្វណ្ហសម័យ (បុប-ព័ន-ហៈសៈម៉ៃ) ន. (បា.--សមយ; សំ. បូវ៌ាណ្ហសមយ) សម័យជាខាងដើមនៃថ្ងៃ (ក្រោយបន្ទាប់បច្ចូសសម័យ) គឺវេលាព្រះអាទិត្យរះ (ពេលថ្ងៃរះ) ។
- បុព្វទេព ឬ - បុព្វទេវតា (បុប-ពៈ ទេប ឬ--ទេវៈដា) ន. (បា. បុព្វទេវ ឬ បុព្វទេវតា) ទេវតាដើម ឬ ទេវតាមុន (មាតាបិតា); មាតាបិតាបានជាហៅថា បុព្វទេព ព្រោះមានចិត្តមេត្តាប្រណីរីករាយស្មោះស្មើរកកូនប្រហែលដូចចិត្តរបស់ទេវតា...។ ពួកអសុរក៏ហៅ បុព្វទេព ដែរ ព្រោះកាលពីដើមអសុរធ្លាប់នៅក្នុងឋានត្រៃត្រិង្សមុនព្រះឥន្ទ្រនិងពួកទេវតាអ្នកត្រៃត្រិង្ស ។
- បុព្វទេវតា (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) បុព្វទេព) ។
- បុព្វនិមិត្ត ឬ - បូព៌និមិត្ត (បុប-ពៈនិមិត ឬ បូ--) ន. (បា. បុព្វ--; សំ. បូវ៌--) ហេតុភេទ, គ្រឿងសម្គាល់ដែលនាំបណ្ដាលឲ្យឃើញមុន (អាភេទ, ផ្នួល ឬ ប្រផ្នួល) ។
- បុព្វនិវាស (បុប-ពៈ--) ន. (បា.; សំ. បូវ៌និវាស) ផ្ទះ, ភូមិ, លំនៅដែលធ្លាប់នៅពីដើម (ផ្ទះ, ភូមិ, លំនៅចាស់) ។
- បុព្វន្នជាតិ (បុប-ព័ន-នៈជាត) ន. (បា. < បុព្វ “មុន” + អន្ន “វត្ថុសម្រាប់ស៊ី”+ ជាតិ “កំណើត”; សំ. < បូវ៌ + --) ពូជធារឬស្បៀងដែលគេត្រូវបរិភោគមុន បានខាងឯធញ្ញជាតិមានស្រូវខ្សាយជាដើម ដែលជារបស់ត្រូវគេបរិភោគមុន (ស្បៀងសម្រាប់ស៊ីមុន) ។ ព. ផ្ទ. អបរន្នជាតិ ។
- បុព្វបទ (បុប-ពៈបត់) ន. (បា.; សំ. បូវ៌បទ “បទដើម”) និបាតសព្ទ ឬអក្សរដែលដាក់ផ្ជាប់ពីខាងដើមនៃសព្ទឯទៀត, ជាជំនួយសព្ទនុះឲ្យមានសេចក្ដីប្រាដកដោយឡែក ឬបំបែរសេចក្ដីឲ្យឃ្លាតផ្សេងពីប្រក្រតីដើម; ខាងភាសាសំស្ក្រឹតនិងបាលី ដូចជា ឧប “ជិត, បន្ទាប់, រង” + រាជ “ស្ដេច” > ឧបរាជ “ស្ដេចបន្ទាប់ គឺស្ដេចទី២បន្ទាប់ស្ដេចទ្រង់រាជ្យ”; បរា “សោះសូន្យ;...” + ជយ “ជម្នះ” > បរាជយ “ការចាញ់, ដំណើរចាញ់គេ”; ឧប និង បរា ហៅថា បុព្វបទ ។ល។ ខាងភាសាខ្មែរយើង ច្រើនប្រើតួអក្សរជា បុព្វបទ, ប្រើមួយតួក៏មាន ពីរតួក៏មាន, ដូចជា ទាស់ទែង, ទ្រេតទ្រោត ដាក់អក្សរ ទ(បុព្វបទ) ថែមមកជា ទទាស់ទទែង; ទទ្រេតទទ្រោត; ខូច, ឈប់, ដុះ, ធូរ, បោល ដាក់អក្សរ ប-ង, ប-ញ, ប-ណ, ប-ន, បំ (បុព្វបទ) ថែមមកជា បង្ខូច, បញ្ឈប់, បណ្ដុះ, បន្ធូរ, បំបោស; បុព្វបទទាំងនេះបំបែកសេចក្ដីរបស់សព្ទឲ្យឃ្លាតប្លែកពីប្រក្រតីដើម (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទាំងនោះ និង អព្ភាស ទៀតផង) ។ល។
- បុព្វបយោគ ឬ - បុព្វប្រយោគ (បុប-ពៈប៉ៈយោក ឬ --ប្រៈ--) ន. (បា. បុព្វប្បយោគ; សំ. បូវ៌ប្រយោគ) សេចក្ដីព្យាយាមដើម គឺព្យាយាមដែលផ្ដើមនឹងធ្វើធ្វើអំពើ, នឹងចាត់ការឬធ្វើការអ្វីៗ ។
- បុព្វបុរស (បុប-ពៈបុរ៉ស់) ន. (បា. ក្ល.; បា. បុព្វបុរិស; សំ. បូវ៌បុរុឞ) បុរសជាខាងដើមវង្ស ។ ពួកញាតិទាំងអស់ ទោះប្រុសក្ដីស្រីក្ដីដែលទៅកាន់បរលោកហើយរាប់តាំងពីជីដូន ជីតា ទួត លួត លា ឡើងទៅហៅថា បុព្វបុរស (ដូនតា ឬ ពួកដូនតា) ។
- បុព្វបេតពលី (បុប-ពៈប៉េតៈពៈលី) ន. (បា. បុព្វប្បេតពលិ; សំ. បូវ៌ប្រេតពលិ) ការធ្វើពលិការចំពោះបុព្វប្រេត; តាមលទ្ធិខាងពុទ្ធសាសនា ប្រើវិធីធ្វើទក្ខិណានុប្បទានឧទ្ទិសចំណែកបុណ្យជូនទៅ; លទ្ធិខ្លះក្រៅពីពុទ្ធសាសនា ប្រើវិធីសែនព្រេនជូន ។
- បុព្វប្រេត (ត. ទ. បុប-ពៈ ប្រែត) ន. (បា. សំ.; បា. បុព្វប្បេត; សំ. បូវ៌ប្រេត មកអំពី បុព្វ ឬ បូវ៌ + ប ឬ ប្រ + ឥ > ឯ + ត) អ្នកដែលទៅកាន់បរលោកហើយ គឺអ្នកដែលធ្វើមរណកាលទៅកាន់ភពខាងមុខហើយ (ញាតិដែលស្លាប់បាត់ទៅហើយ) : ធ្វើបុណ្យឧទ្ទិសផលជូនទៅបុព្វប្រេត ។
- បុព្វភាគ (បុប-ពៈភាក) ន. (បា.; សំ. បូវ៌--) ចំណែកខាងដើម ឬប៉ែកខាងដើម ។ ព. ផ្ទ. បច្ឆិមភាគ ។
- បុព្វភាគបដិបត្តិ ឬ - --ប្រតិបត្តិ (បុប-ពៈភាគៈប៉ៈដិប័ត ឬ--ប្រៈតិប័ត) (បា. បុព្វភាគប្បដិបត្តិ; សំ . បូវ៌ភាគប្រតិបត្តិ) ប្រតិបត្តិជាចំណែកខាងដើម គឺការប្រព្រឹត្តកាន់សីលឲ្យបរិសុទ្ធ និងការគោរពកោតក្រែងបូជាចំពោះបុគ្គលដែលគួរគោរព មានមាតាបិតាជាដើម (ហៅថា បុព្វភាគបដិបទា ឬ បុព្វភាគប្រតិប័ទ ដូច្នេះវិញក៏បាន) ។
- បុព្វភាគបដិបទា ឬ - --ប្រតិប័ទ (បុប-ពៈភាគៈប៉ៈដិប៉ៈទា ឬ--ប្រៈតិប័ត) ន. (បា. បុព្វភាគប្បដិបទា; សំ. បូវ៌ភាគប្រតិបទ៑) ដូចគ្នានឹង បុព្វភាគបដិបត្តិ ។
- បុព្វយោគ (បុប-ពៈ-យោក) ការប្រកបក្នុងខាងដើម, ព្យាយាមក្នុងកាលមុន ។ សព្វថ្ងៃប្រើសំដៅយកពាក្យផ្ដើមរបស់អ្នកនិពន្ធ នៅខាងដើមនៃសៀវភៅ ឬលំនាំសេចក្ដី ដែលផ្ដើមឡើងជាដំបូង ក្នុងការតែងសេចក្ដីរបស់សិស្ស ។ ហៅ និទាន ឬ និទានកថា ក៏បាន ។
- បុព្វលាភ (បុប-ពៈលាប) ន. (បា.) ការបានក្នុងកាលមុន, លាភខាងដើម, លាភដំបូង ។ រង្វាន់លើកទឹកចិត្ត ។
- បុព្វវិទេហៈ ឬ - បុព្វវិទេហទ្វីប (បុប-ពៈ--) ន. (បា. “ទ្វីបរបស់ពួកមនុស្សអ្នកវិទេហៈ នៅទិសខាងកើត”) ឈ្មោះទ្វីបធំមួយ រាប់បញ្ចូលក្នុងមហាទ្វីបទាំង ៤ (តាមភូមិសាស្ត្របុរាណ); ខ្មែរយើងហៅថា បូព៌វិទេហទ្វីប (អ. ថ. បូវិទេហៈទ្វីប) ។
- បុព្វសិទ្ធិ (បុប-ពៈសិត) ន. (បា.) ផលប្រយោជន៍ឬអំណាចពិសេសដែលវរជនខ្លះត្រូវបានត្រូវមានតាមមុខតំណែង : ប្រធានរដ្ឋសភា ត្រូវទទួលបុព្វសិទ្ធិ ជាតំណាងប្រមុខរដ្ឋ ក្នុងកាលខ្លះដែលប្រមុខរដ្ឋមានធុរៈ ។
- បុព្វហេតុ (បុប-ពៈហែត) ន. (បា.) ហេតុដើម, ដំណើរដើម គឺហេតុឬដំណើរដែលបណ្ដាលឡើងជាមុន ឬដែលផ្ដើមឡើងជាមុន ។
- បុព្វាចារ្យ (បុប-ពាចា) ន. (បា. សំ.; បា. បុព្វាចរិយ; សំ. បូវ៌ + អាចាយ៌ > បូវ៌ាចាយ៌) អាចារ្យមុន, គ្រូដើម គឺមាតាបិតា ។ មាតាបិតាបានជាហៅថា បុព្វាចារ្យ ព្រោះជាគ្រូបង្ហាត់បង្រៀនកូនឲ្យចេះនិយាយស្ដីនិងសណ្ដាប់ធ្នាប់របៀបរបប ព្រមទាំងកិច្ចការទាំងពួងផង ជាមុនជាងគ្រូទាំងអស់ដែលកូនត្រូវរៀនចំណេះវិជ្ជាផ្សេងៗ ។ ព. ផ្ទ. បច្ចាចារ្យ ។
- បុព្វាបរបទ (បុប-ពាប៉ៈរ៉ៈ--) ន. (បា. បុព្វ + អបរ + បទ > បុព្វាបរបទ) បទដែលភ្ជាប់ខាងដើមនិងខាងចុងនៃសព្ទដទៃ ដើម្បីញ៉ាំងសព្ទនោះៗឲ្យមានន័យខុសពីមុន បានដល់ឧបស័គ្គនិងបច្ច័យ (ព. វ.; បារ. Affixe) ។ ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឧបសគ្គ និង បច្ច័យ ផង ។
- បុព្វាសាឍ (បុប-ពាសាត) ន. (បា. សំ.; បា. បុព្វាសាឡ្ហ; សំ. បូវ៌ាសាឍ ឬ បូវ៌ាសាឍា) ខែអាសាឍមុន គឺខែអាសាឍទី ១ (សម្រាប់ប្រើតែក្នុងឆ្នាំដែលលើកខែអាសាឍពីរដងតាមចន្ទគតិ) ជាគូគ្នានឹង ឧត្តរាសាឍ; ខ្មែរយើងច្រើនហៅ ខែអាសាឍមុនថា បឋមាសាឍ ឬ ប្រថមាសាឍ, ហៅខែអាសាឍក្រោយថា ទុតិយាសាឍ ឬ ទ្វិតីយាសាឍ ។
-
ពានា
( កិ.កិរិយាសព្ទ )
យកសំពត់គ្របដណ្ដប់ព័ទ្ធឆៀងស្មាម្ខាង : អាចារ្យពានាសំពត់ស (តាមសណ្ដាប់ពុទ្ធសាសនិកពានាចំពោះតែស្មាខាងឆ្វេង) ។
-
ប្រិតប្រៀង
( កិ.កិរិយាសព្ទ )
ប្រិតដោយរឹតត្បិតឲ្យប្រព្រឹត្តហ្មត់ចត់ទៀងទាត់តាមគតិធម៌និងគតិច្បាប់ : មាតាបិតានិងគ្រូបាអាចារ្យប្រិតប្រៀងបុត្រធីតា និងសិស្សានុសិស្ស ឲ្យកាន់សុចរិតប្រព្រឹត្តល្អ; កូនឥតសណ្ដាប់ធ្នាប់ មកពីម្ដាយអាពុកមិនប្រិតប្រៀង ។
-
ព្លុក
( ន.នាមសព្ទ )
(ប្លុក. អ. ថ. ព្លុក “ដាស់ គឺដាស់ឲ្យភ្ញាក់” អ្នករម្លាយសព (អ្នកដុតខ្មោច); តាមទម្លាប់មាន ៤ នាក់ ជាជំនួយអាចារ្យយោគី; តាមប្រភពពាក្យនេះថា “អ្នកដាស់ខ្មោច” មានអត្ថន័យថា កាលដែលរៀបនឹងឈួលភ្លើងរម្លាយសព គេតែងនិមន្តលោកឲ្យទាញសំពត់ស្នប ដែលគេស្រាយចេញពីរូបសព ហៅថា សំពត់បង្សុកូល, គេនិយាយទៅរកសពនោះ ហាក់ដូចគេដាស់មនុស្សរស់ឲ្យភ្ញាក់ពីដេកថា ស្ដាប់ធម៌ស្ដាប់អាថ៌លោក !; ក្នុងសម័យបច្ចុប្បន្នពុំសូវមានពិធីនេះទៅហើយ : អាចារ្យយោគីម្នាក់និងអ្នកភ្លុកបួននាក់ជាអ្នករម្លាយសព (ធ្លាប់សរសេរ ភ្លុក, គួរសរសេរ ព្លុក វិញ ព្រោះមានសំឡេងជិតប្រភពដើមជាង) ។
-
មហា
( ន.នាមសព្ទ )
(មហត៑, មហន៑្ត; មហន្ត > មហា) ធំ; ច្រើន; ប្រសើរ; សម្បើម; ខ្លាំង...។ គុណនាមនេះសម្រាប់ប្រើជាបទសមាសរៀងជាខាងដើមនៃសព្ទដទៃ, ប្រើបានជាអនេករាប់ពុំអស់, ដូចជា : មហាថេរ ព្រះថេរៈធំ; មហាទាន ទានធំ; មហាមុនី អ្នកប្រាជ្ញធំ; មហារាជ ស្ដេចធំ; មហាវ័ន ព្រៃធំ; មហាសាលា សាលាធំជាដើម ។ សូម្បីភាសាខ្មែរក៏អាចប្រើសព្ទ មហា នេះផ្សំចូលជាបទសមាសបានខ្លះ (តាមទម្លាប់ប្រើ), ដូចជា : មហាកម្ជិល ខ្ជិលធំ, ដែលខ្ជិលខ្លាំង; មហាក្រ ដែលក្រខ្លាំង, ដែលក្រក្រៃពេក; មហាខូច ខូចធំ, ដែលខូចបណ្ដាច់; មហាគំរក់ គំរក់បំផុត: មហាទូលាយ ទូលាយពន់ពេក; មហាប្រសើរ; ប្រសើរក្រៃពេក; មហាព្រើល ព្រើលធំ, ព្រើលខ្លាំង; មហារពឹស របឹសណាស់; មហាលំបាក លំបាកខ្លាំង; មហាល្មោភ ល្មោភក្រៃពេក, ល្មោភខ្លាំង; មហាកំណត់ អំណត់ខ្លាំង, ដែលអត់ឃ្លានខ្លាំងណាស់ ឬដែលប៉ិនអត់ទ្រាំពេក; មហាអំណាច អំណាចធំ, ដែលមានអំណាចច្រើនជាដើម (ពាក្យក្រៅពីនេះដែលភ្ជាប់ មហា នៅខាងដើមទាំងប៉ុន្មានដូចមានតរៀងតាមលំដាប់អក្សរទៅ) ។
- មហាកច្ចាយនៈ (មៈហាក័ចចាយ៉ៈន៉ៈ) ន. (បា.) នាមព្រះមហាថេរមួយអង្គក្នុងពុទ្ធសម័យ (រាប់ចូលក្នុងពួកអសីតិមហាសាវ័ក, ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់លើកសរសើរថា ជាអ្នកប៉ិនប្រសប់ខាងការសម្ដែងសេចក្ដីសង្ខេបឲ្យពិស្ដារទូលាយបាន) ។ មានព្រះមហាថេរមួយអង្គផ្សេងទៀតមាននាមថា មហាកច្ចាយនៈ ដែរ កើតនៅក្នុងក្រុង មថុរា រដ្ឋសុរសេន (ប្រទេសឥណ្ឌាខាងត្បូង ដែលហៅថា រដ្ឋអវន្តិ ក្នុងសម័យបុរាណ) ព្រះមហាកច្ចាយនត្ថេរអង្គនេះបានតែងវេយ្យាករណ៍ជាភាសាបាលីមួយគម្ពីរឈ្មោះ មូលកច្ចាយន ព្រមទាំងមេសូត្រជាគោលផងហៅថា កច្ចាយនសូត្រ ក្នុងពុទ្ធសតវត្សរ៍ទី១១ គ្រិស្តសតវត្សរ៍ទី៦, ជាវេយ្យាករណ៍បាលីចាស់ជាងវេយ្យាករណ៍បាលីឯទៀត, សម្រាប់ឲ្យកុលបុត្ររៀនសូត្ររហូតមកដល់សម័យយើងសព្វថ្ងៃនេះ ។
- មហាករុណា (--កៈ--) ន. (សំ. បា.) សេចក្ដីអាណិតធំឬច្រើនគឺអាណិតចំពោះសព្វសត្វមិនរើសមុខ ចង់ឲ្យរួចចាកទុក្ខភ័យទាំងអស់គ្នា (ករុណារបស់ព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ) ។
- មហាកវី (--កៈវ៉ី) ន. (សំ. បា.--កវិ) អ្នកប្រាជ្ញធំ, អ្នកប្រាជ្ញធំខាងការតែងកាព្យ ។
- មហាកាព្យ (--កាប) ន. (បា.; សំ.--កាវ្យ ឬ--កាព្យ ក៏មានខ្លះ) កាព្យធំ គឺកាព្យដែលមានដំណើរសេចក្ដីពិស្ដារវែង ។
- មហាកោលាហល (--កោល៉ាហល់) ន. (សំ. បា.) កោលាហលធំ គឺសូរសព្ទគឹកកងរំពងខ្លាំង, ការផ្អើលជ្រួលជ្រើមបញ្ចេញសូរសព្ទកងរំពងខ្លាំង ។
- មហាក្សត្រ (--ក្ស័ត) ន. (សំ.) ក្សត្រធំ, ក្សត្រិយ៍ប្រសើរ; បើស្ត្រីជា មហាក្សត្រី ឬ មហាក្សត្រិយានី ។ មហាក្សត្រាធិរាជ ព្រះរាជាដែលក្រៃលែងជាងពួកមហាក្សត្រឬស្ដេចដែលជាចម្បងក្នុងពួកមហាក្សត្រ ។
- មហាក្សត្រិយ៍ (-ក្ស័ត) ន. (សំ.--ក្សត្រិយ; បា. ខត្តិយ) ដូចគ្នានឹង មហាក្សត្រ ដែរ ។
- មហាក្សត្រិយវង្ស ឬ--ខត្តិយវង្ស វង្សមហាក្សត្រិយ៍; ដែលជាពូជពង្សនៃមហាក្សត្រិយ៍ (ច្រើនប្រើជាគោរម្យព្រះនាមនៃក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ្យ) ។
- មហាគាមភោជក (--គាមៈភោជៈកៈ ឬ--ជក់) ន. (បា.) អភិបាលស្រុក; ហៅជា សំ. ថា មហាគ្រាមភោជក ក៏បាន (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) គាមភោជក និង គ្រាមភោជក ផង) ។
- មហាគ្រាម ន. (សំ.; បា. --គាម) ស្រុកធំ ។
- មហាចក្រពត្តិ (--ច័កក្រៈព័ត) ន. (សំ.--ចក្រវរ្តិន៑; បា. ចក្កវត្តិ) ស្ដេចចក្រពត្តិធំ; ហៅថា មហាចក្រពត្តិរាជ ឬហៅខ្លីត្រឹមតែ មហាចក្រ ក៏មាន, គេច្រើននិយាយថា សម្បត្តិមហាចក្រ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ចក្រពត្តិ ផង) ។
- មហាចោរ (--ចោ) ន. (បា.; សំ.--ចៅរ) ចោរធំ ។
- មហាជន (--ជន់) ន. (បា.) ជនច្រើន, ពួកមនុស្សច្រើន, ប្រជាជន ។
- មហាជាតក៍ (--ជាត) ន. (សំ. បា.--ជាតក) ជាតកធំ; ឈ្មោះគម្ពីរជាតកមួយខាងពុទ្ធសាសនាសម្ដែងរឿងរ៉ាវព្រះវេស្សន្តរ...; ពួកពុទ្ធសាសនិកជនរាប់អានណាស់, ច្រើននិមន្តភិក្ខុសាមណេរទេស្នា តាមកាលរដូវរៀងរាល់ឆ្នាំមិនសូវដែលខាន (ហៅថា មហាជាតិ ឬ មហាវេស្សន្តរជាតក ក៏បាន) ។
- មហាត្ម័ន ឬ - មហាត្មា ន. (សំ. មហាត្មន៑ < មហត៑ + អាត្មន៑; បា. មហាត្ត < មហន្ត + អត្ត ) ចិត្តដ៏ប្រសើរ, ចិត្តទូលាយ, ចិត្តឱបអរសាទរ ។ អ្នកដែលមានចិត្តជាបុណ្យ, ដែលមានចិត្តឱបអរសាទរក្នុងដំណើរចង់ឲ្យអ្នកទាំងពួងបានសេចក្ដីសុខ (អ្នកប្រាជ្ញខាងផ្លូវទូន្មានចិត្ត, ហាត់ចិត្ត; ច្រើនហៅសំដៅមហាឫសី, យោគី ឬព្រះអរហន្ត) ។
- មហាត្រកូល ន. (បា. មហាកុល) ត្រកូលធំ, ពូជវង្សខ្ពង់ខ្ពស់ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ត្រកូល ផង) ។
- មហាថេរ (ថេរ៉ៈ ឬ --ថែ) ន. (បា.) ថេរៈធំ, ព្រះថេរៈធំ; បើភិក្ខុនីជាមហាថេរី “ថេរីធំ” (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ថេរៈ ន.) ។
- មហាទក្សា ឈ្មោះក្បួនហោរមួយបែប និយាយពីថ្ងៃកំណើតមនុស្សជាដើម ។
- មហាទាន ន. (បា.) ទានធំ (អំណោយធំ) : ព្រះវេស្សន្តរទ្រង់បានបំពេញមហាទានធំៗជាអស្ចារ្យ ។
- មហាទុក្ខ (--ទុក) ន. (បា.) ទុក្ខធំ, ទុក្ខខ្លាំង ។ មហាទុរគត ឬ--ទុគ៌ត ន. អ្នកដែលក្រីក្រលំបាកខ្លាំង (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទុគ្គត, ទុរគត, ទុគ៌ត ទៀតផង) ។
- មហាទុរភិក្ស ឬ--ទុរ្ភិក្ស ន. ដំណើរអត់ឃ្លានខ្លាំង, គ្រាអំណត់ខ្លាំង (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទុព្ភិក្ខ, ទុរភិក្ស, ទុរ្ភិក្ស ទៀតផង) ។
- មហាទេព (--ទេប) ន. ឋានន្តរមន្ត្រីទីចាងហ្វាងឆ្វេងក្រុមព្រះរាជមន្ទីរ (រឿនហ្លួង) ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងនៃកម្ពុជរដ្ឋ : ឧកញ៉ាមហាទេព (ជាគូគ្នានឹង ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី; ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទេព ផង) ។ មហាទ្វីប ន. ទ្វីបធំ; តាមលទ្ធិពុទ្ធសាសនាថាមាហាទ្វីបមាន ៤ គឺបុព្វវិទេហៈ ឬ បូព៌វិទេហទ្វីប, ជម្ពូទ្វីប, អបរគោយានទ្វីប, ឧត្តរកុរុទ្វីប; តាមលទ្ធិបុរាណប្រាប់ចំនួននិងឈ្មោះផ្សេងៗគ្នា ខុសពីបែបនេះក៏មាន; តាមលទ្ធិសព្វថ្ងៃនេះថា មហាទ្វីបចាស់ គឺទ្វីបដែលគេស្គាល់ជាក់មកយូរហើយមាន ៣ គឺ ទ្វីបអាស៊ី,. ទ្វីបអឺរុប, ទ្វីបអាហ្រិ្វគ; មហាទ្វីបថ្មីគឺទ្វីបដែលគេទើបនឹងស្គាល់ក្នុងសម័យខាងក្រោយមកមាន ២ ទៀតគឺ ទ្វីបអាមេរិគ, ទ្វីបអូស្យានី; រួមមហាទ្វីបទាំងចាស់ទាំងថ្មីជា ៥ ហៅថា មហាទ្វីបប្រាំភាគ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ទ្វីប ផង) ។ មហាធានី ន. ក្រុងធំ, មហានគរ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ធានី ផង) ។ មហានគរ ន. នគរធំ, ក្រុងធំ ។ នគរធំ ក្នុងខែត្រសៀមរាប (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) នគរ, នគរធំ, ផង) ។
- មហានទី ន. ស្ទឹងធំ, ទន្លេធំ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) នទី ផង) ។
- មហានរក ន. នរកធំ (ម.ព. នរក ផង) ។
- មហានាគ ន. នាគធំ; ដំរីធំ... ។ លោកអ្នកប្រសើរបំផុត (ព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ); ព្រះបច្ចេកពុទ្ធ); ព្រះអរហន្ត... (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) នាគ ផង) ។
- មហានិកាយ ន. ឈ្មោះពួកបព្វជិតពុទ្ធសាសនិកក្នុងប្រទេសសៀម លាវ ខ្មែរ សម័យសព្វថ្ងៃនេះ, ជាពីរឬជាគូនឹង ធម្មយុត្តិកនិកាយ (ឈ្មោះនិកាយទាំង ២ នេះកើតមានឡើងជាដំបូងនៅប្រទេសសៀម ក្នុងសតវត្សទី ២៤ នៃពុទ្ធសករាជ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) និកាយ ផង) ។
- មហានុភាព (--ភាប) ន. អានុភាពធំ, អំណាចខ្លាំង, មហាអំណាច (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អានុភាព ផង) ។
- មហាបណ្ឌិត ន. អ្នកប្រាជ្ញធំ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) បណ្ឌិត ផង) ។
- មហាព្រឹថពី ន. ផែនដីធំ គឺផ្ទៃផែនដីទាំងមូល (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ប្រឹថពី ផង) ។
- មហាផល (--ផល់) ន. ផ្លែធំៗ; សំដៅយកផ្លែធំៗទាំងពួង មានផ្លែដូង, ត្រឡាច, ឪឡឹក ជាដើម (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ផល ផង) ។
- មហាពន (--ពន់) ន. ព្រៃធំ (ដូចគ្នានឹង មហាវ័ន ដែរ) ឈ្មោះកណ្ឌទី ៧ នៃគម្ពីរមហាជាតក៍ : កណ្ឌមហាពន (ព. ពុ.) ។
- មហាពិធី ន. ពិធីធំ គឺរបៀបដែលរៀបជាពិធីបុណ្យឬក្បួនហែយ៉ាងធំ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ពិធី ផង) ។
- មហាពេទ្យ (-ពែត) ន. ពេទ្យធំ, គ្រូពេទ្យធំ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ពេទ្យផង) ។ មហាពោធិ ន. ដើមពោធិ៍ដ៏ប្រសើរ គឺដើមពោធិ៍ដែលព្រះសក្យមុនីគោតមទ្រង់គង់ក្នុងម្លប់ក៏បានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ ។ មហាពោធិស្ថាន ទីដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់បានត្រាស់ ។ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ពោធិ និង ពោធិ៍ ផង) ។
- មហាព្រហ្ម (--ព្រំ) ន. (បា.) ព្រហ្មធំ ។ ឈ្មោះឋានព្រហ្មជាន់ទី ៣ ក្នុងរូបព្រហ្ម ១៦ ជាន់ ។
- មហាព្រហ្មមុនី (--ព្រំមៈ--) ន. ឋានន្តរសម្រាប់បព្វជិតក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ ទីរាជាគណៈរឿនហ្លួង, មាននាទីជាភត្តុទ្ទេសក៍និងការប្រិតប្រៀបរៀបចំភិក្ខុសង្ឃឲ្យមានសណ្ដាប់ធ្នាប់ត្រឹមត្រូវ ក្នុងព្រះរាជនិមន្តន៍... (ជាគូគ្នានឹង ព្រះមហាវិមលធម្ម) ។ មហាភិនិស្ក្រម (--ភិនិស-ស្ក្រំ) ន. (សំ. មហត៑ ឬ មហន្ត៑ + អភិនិឞ្រ្កម ឬ--មណ; បា. មហាភិនិក្ខមន) ការចេញដើម្បីគុណដ៏ធំក្រៃលែងគឺការចេញទ្រង់ព្រះផ្នួសនៃព្រះមហាសត្វក្នុងបច្ឆិមភព (ការចេញបួសធ្វើទុក្ករកិរិយាឲ្យបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ) : មហាភិនិស្ក្រមនៃព្រះមហាសត្វ; សរសេរជា មហាភិនិស្ក្រមណ៍ ឬ មហាភិនេស្ក្រមណ៍ ក៏បាន (ព. ពុ.) ។
- មហាភូត ឬ--ភូតរូប (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ភូតរូប) ។
- មហាមគ្គ ឬ--មាគ៌ា (--ម័ក ឬ--មារគា) ន. ផ្លូវធំ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) មគ្គ និង មាគ៌ា ផង) ។
- មហាមន្ត្រី (--មន់ត្រី) ន. ឋានន្តរមន្ត្រីក្រុមព្រះរាជមន្ទីរ (រឿនហ្លួង) ជាចាងហ្វាងស្ដាំ : ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី; ជាគូគ្នានឹងឧកញ៉ាមហាទេព (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) មន្ត្រី ផង) ។
- មហាមាត្រ ឬ - មហាមាត្យ (--ម៉ាត) ន. (សំ.; បា. មហាមត្ត) មន្ត្រីមានស័ក្តិធំ, សេនាបតី; ហៅថា រាជមហាមាត្រ ក៏មាន (ច្រើនប្រើតែពីក្នុងសម័យបុរាណ, សម័យសព្វថ្ងៃនេះ ជួនកាលប្រើជាឋានន្តរសម្រាប់មន្ត្រីសាមញ្ញក៏មាន) ។
- មហាមាយា ន. (បា.) ព្រះនាមព្រះអគ្គមហេសីនៃព្រះបាទសិរីសុទ្ធោទនៈ (ព្រះមាតានៃព្រះសក្យមុនីសព្វញ្ញុពុទ្ធ) : សម្ដេចព្រះមហាមាយា; ហៅថា សម្ដេចព្រះមាយា ឬ សម្ដេចព្រះសិរីមហាមាយា (ពុទ្ធមាតា និង មាយា ២ ផង) ។
- មហាមិត្ត ឬ--មិត្រ (--មិត) ន. មិត្រធំ, មិត្រប្រសើរ, មិត្រខ្ពង់ខ្ពស់ (ក្នុងសម័យបុរាណច្រើនប្រើចំពោះក្សត្រិយ៍ដែលជាមិត្រនឹងក្សត្រិយ៍ប្រទេសដទៃ; ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) មិត្ត ឬ មិត្រ ទៀតផង) ។
- មហាមុនី ន. អ្នកប្រាជ្ញធំ; ព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) មុនី ផង) ។
- មហាមេឃ (--មេក) ន. (បា.) ពពកខាប់ដាលខ្មៅងងឹតដាបដែលបង្អុរភ្លៀង, ភ្លៀងធំ, ភ្លៀងខ្លាំង ។
- មហាមោគ្គល្លាន (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) មោគ្គល្លាន) ។
- មហាយញ្ញ (--យ៉ាញ់ៈញៈ ឬ--យ៉ាញ់) ន. (បា.) យញ្ញធំ, ការបូជាធំ (ច្រើនប្រើខាងលទ្ធិព្រាហ្មណ) : ធ្វើមហាយញ្ញ ។
- មហាយាន ន. (សំ. បា.) យានធំ ។ ឈ្មោះពួកពុទ្ធសាសនិកដែលបែកលទ្ធិចេញផ្សេងច្រើនអន្លើឃ្លាតពីលទ្ធិដើម ដូចយ៉ាងពួកអ្នកកាន់ពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសចិន, ជប៉ុន, យួន ជាដើមហៅថា ពួកមហាយាន ឬ លទ្ធិមហាយាន សំដៅសេចក្ដីថា “ពួកឬលទ្ធិមានធម៌ជាយានដ៏ធំឬជាយានដ៏ប្រសើរ” (ជាគូគ្នា នឹង ហីនយាន; ហៅថា អាចរិយវាទ ឬ អាចរិយវាទី “អ្នកពោលតាមលទ្ធិអាចារ្យ (របស់ខ្លួន)” ក៏បាន (ជាគូគ្នានឹង ថេរវាទ ឬ ថេរវាទី) ហៅថា ឧត្តរនិកាយ “ពួកខាងជើង” ក៏បាន (ជាគូគ្នានឹង ទក្ខិណនិកាយ) ។ ពួកឬលទ្ធិទាំងនេះកើតមានឡើង (មុនដំបូងក្នុងមជ្ឈិមប្រទេស) តាំងពីក្នុងខាងដើមសតវត្សរ៍ទី២ នៃពុទ្ធសករាជរៀងមក ។
- មហាយុគ (--យុក) ន. (សំ. បា.) យុគធំ គឺកាលឬសម័យដែលយូរអង្វែងគ្រប់ចំនួនយុគទាំង ៤; តាមលទ្ធិបុរាណថា កាលវែងចំនួនបួនលានបីសែនពីរហ្មឺន (៤.៣២០.០០០) ឆ្នាំមនុស្សលោក (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) យុគ ផង) ។
- មហាយុទ្ធ (--យុត) ន. (សំ. បា.) ចម្បាំងធំ, មហាសង្គ្រាម (ហៅថា មហាយុទ្ធនា ក៏បាន) ។
- មហារញ្ញ ឬ - មហារណ្យ (--រ៉ាញ់ ឬ--រ៉ន់) ន. (បា. ឬ សំ.) ព្រៃធំ, មហាវ័ន, ព្រហាវ័ន (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) ។
- មហារដ្ឋ (--រ័ត) ន. (បា. សំ.--រឞ្រ្ត) ដែនធំ ។ ឈ្មោះដែនមួយក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាប៉ែកខាងលិច (ច្រើនហៅថា មហារាស្ត្រ) ។
- មហារាជ (--រាច) ន. (បា.) ស្ដេចធំ ។
- មហារាជានុភាព អានុភាពនៃស្ដេចធំ ។
- មហារាត្រ (-រាត) ន. (សំ.) វេលាអធ្រាត្រ (ព. កា.ពាក្យកាព្យ គឺពាក្យសម្រាប់ប្រើក្នុងកាព្យ) ។
- មហារោរព (--រោរប់) ន. (បា. មហារោរុវ; សំ. មហារោរវ ឈ្មោះនរកធំមួយ (រោរពនរកធំ) ។ គុ. ដែលមានសូរសព្ទសម្រែកដោយសេចក្ដីទុក្ខឮខ្លាំងក្រៃ; ដែលមានសូរសម្រែកថ្ងូរខ្លាំងគួរខ្លាច ។ ព. ប្រ. ទីមហារោរព ទីដែលមានមនុស្សឬសត្វអនាថាឈឺចាប់ជាទម្ងន់ ស្រែកថ្ងូរឮសូរសព្ទខ្លាំងៗ; មនុស្សមហារោរព មនុស្សអនាថោ ដែលមានជម្ងឺធ្ងន់ស្រែកថ្ងូរឮខ្លាំងៗឥតស្រាក ។
- មហាលាភ (--លាប) ន. (សំ. បា.) លាភធំ, ការបានផលយ៉ាងធំ ។
- មហាលោភ (លោប) ន. (សំ. បា.) លោភយ៉ាងធំ, លោភខ្លាំង, សេចក្ដីជំពាក់ចិត្តខ្លាំង ។ គុ. ដែលមានលោភធំ, ដែលមានសេចក្ដីជំពាក់ចិត្តខ្លាំង ។
- មហាវគ្គ (--វ័ក) ន. ឬ គុ. (បា.; សំ.--វគ៌) វគ្គធំ, ដែលមានវគ្គធំៗ ។ ឈ្មោះវិន័យបិដកមួយគម្ពីរនិយាយខាងវិន័យពុទ្ធសាសនា មានសេចក្ដីជាពួកៗដែលហៅថា ខន្ធកវិន័យ មាន ១០ ខន្ធកៈ ។
- មហាវ័ន ន. (សំ. បា.--វ័ន) ព្រៃធំ ។
- មហាវិថី (សំ. បា. មហាវិថិ; បារ. Boulevard ឬ boulevart) ផ្លូវធំៗក្នុងទីក្រុង ។
- មហាវិទ្យាល័យ (--វិត-ទ្យាល៉ៃ) ន. (សំ.--វិទ្យា + អាលយ) កន្លែងសម្រាប់រៀនវិជ្ជាជាន់ខ្ពស់, សាលារៀនចំណេះខ្ពស់ ។
- មហាវិមលធម្ម (--វិមៈលៈធ័ម ឬត. ទ. ស្រ.--វិមល់លៈធ័ម) ន. ឋានន្តរសម្រាប់បព្វជិតក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ ទីរាជាគណៈរឿនហ្លួង, មានមុខងារជាភត្តុទ្ទេសក៍ក្នុងព្រះរាជនិមន្តន៍និងការប្រិតប្រៀបព្រះភិក្ខុសង្ឃឲ្យមានសណ្ដាប់ធ្នាប់រៀបរយ : ព្រះមហាវិមលធម្ម (ជាគូគ្នានឹង ព្រះមហាព្រហ្មមុនី) ។
- មហាវិហារ (--វិហ៊ា) ន. (សំ. បា.) វត្តធំ; កុដិធំ ។ ខ្មែរប្រើពាក្យនេះសំដៅចំពោះតែរោងឧបោសថធំៗ ក្នុងវត្តនីមួយៗ ។
- មហាវីរិយៈ (--វីរិយៈ) ន. (បា. វីរិយ; សំ.--វីយ៌) ព្យាយាមធំ, សេចក្ដីប្រឹងប្រែងខ្លាំង គឺព្យាយាមធ្វើពុំមានឈប់...។
- មហាសករាជ (--សៈកៈរ៉ាច ឬ--ស័កក្រាច) ន. សករាជធំ, កើតមុនចុល្លសករាជ ៥៦០ ឆ្នាំក្នុងកាលពុទ្ធសករាជ ៦២១ (ប្រើអក្សរសង្ខេប ថា ម. ស.) ។
- មហាសក្ការៈ ន. សក្ការៈធំឬច្រើន (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សក្ការៈ ផង) ។
- មហាសង្ក្រាន្ត (--សង់ក្រាន) ន. សំបុត្រប្រាប់ដំណើរចូលឆ្នាំថ្មី ព្រមទាំងទំនាយទឹកភ្លៀងជាដើម ក្នុងឆ្នាំនោះផង, ប្រក្រតិទិនឬប្រតិទិន (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សង្ក្រាន្ត ផង) ។
- មហាសង្គ្រាម (--សង់គ្រាម) ន. ចម្បាំងធំ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សង្គ្រាម ផង) ។
- មហាសង្ឃរាជ (--សង់ឃៈរាច) ន. (បា. សំ. < មហា + សង្ឃ + រាជ “ស្ដេចសង្ឃធំ”) សមណស័ក្តិទីសម្ដេចថ្នាក់ខ្ពស់បំផុត សម្រាប់បព្វជិតក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ, បានទទួលសមណុត្តមាភិសេក មាននាទីជាស្ដេចខាងសង្ឃជាធំបំផុតជាងបព្វជិតទាំងអស់ក្នុងដែនកម្ពុជាទាំងមូល, អ្នកទាំងពួងនិយាយស្ដីទៅរកត្រូវប្រើជារាជសព្ទទាំងអស់ : សម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជ ទ្រង់សោយ, ទ្រង់ផ្ទំ ។ល។ (ក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ មិនមានសមណស័ក្ដិនេះរាល់រាជ្យក្សត្រិយ៍ទេ, ចួនកាលក៏មានត្រឹមតែទីជា សង្ឃនាយក ប៉ុណ្ណោះ)។
- មហាសត្ត ឬ--សត្វ (--ស័ត) ន. (បា. ឬ សំ.) សត្វប្រសើរ; ពាក្យសម្រាប់ហៅពោធិសត្វដែលកំពុងបំពេញបារមី ជិតនឹងដល់កាលកំណត់បានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ (ព. ពុ.) ។
- មហាសត្រូវ ន. សត្រូវធំ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សត្រូវ ផង) ។
- មហាសន្និបាត ន. ការប្រជុំធំ, មហាសមាគម (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សន្និបាត ផង) ។
- មហាសមាគម (--សៈម៉ាគំ) ន. ការមកជួបជុំគ្នាច្រើន, ការប្រជុំគ្នាយ៉ាងធំ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សមាគម ផង) ។
- មហាសមុទ្ទ ឬ--សមុទ្រ (--សៈម៉ុត) ន. (បា. ឬ សំ.) សមុទ្ទធំ ។
- មហាសម្មតរាជ (--ស័ម-ម៉ៈតៈរ៉ាច) ន. (បា.) ព្រះនាមប្រថមក្សត្រិយ៍ក្នុងខាងដើមនៃភទ្រកល្បនេះ : ព្រះបាទមហាសម្មតរាជ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) មនុ ផង) ។
- មហាសារីបុត្ត ឬ--បុត្រ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សារីបុត្ត) ។
- មហាសាល គុ. ឬ ន. (សំ. បា.) ដែលមានទ្រព្យខ្លឹមសារច្រើន; អ្នកមានទ្រព្យច្រើនលើសលន់...; ហៅតាមថ្នាក់វណ្ណៈ ថា ខត្តិយមហាសាល, ព្រាហ្មណមហាសាល, គហបតិមហាសាល ។
- មហាសាលា (--សាល៉ា) ន. (បា.) សាលាធំ ។
- មហាសាវក ឬ--វ័ក (--សាវ៉ាក់) ន. (បា.--សាវក; សំ.--ឝ្រាវក) សាវ័កធំ គឺព្រះមហាថេរទាំងឡាយ ដែលជាសិស្សសំខាន់របស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ក្នុងពុទ្ធសម័យ, មាន ៨០ អង្គ ហៅថា អសីតិសាវក ឬ អសីតិមហាសាវ័ក (ព. ពុ.) ។
- មហាសេដ្ឋី (--សេត-ឋី) ន. (បា.) សេដ្ឋីធំ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សេដ្ឋី ផង) ។
- មហាសេវ័ក ឬ--សេវកាមាត្យ (--សេវ៉ាក់ ឬ--សេវ៉ៈកា ម៉ាត) ន. សេវ័កធំឬសេវកាមាត្យធំ ( ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) សេវ័ក និង អមាត្យ ផង ) ។
- មហាស្រណុក ន. ស្រណុកច្រើន គឺអ្នកដែលរមែងនៅជាសុខមិនប្រទះសេចក្ដីនឿយហត់; កិច្ចការឬដំណើរអ្វីមួយដែលងាយដែលស្រួលជាបំផុត ។ ឈ្មោះបូសឬពិសដែលចាប់កើតឡើងបណ្ដាលឲ្យតែងងុយដេក ។
- មហាអមាត្យ (--អៈម៉ាត) ន. អមាត្យធំ, មន្ត្រីធំ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) អមាត្យ ផង) ។
- មហាអវីចី (--អៈ--) ន. (បា.--អវីចី) ឈ្មោះនរកអវីចី ឬ ធំ ។
- មហាឥសី ឬ - មហាឫសី ន. (បា. ឥសិ, មហិសិ; សំ. មហរ្សិ < មហា + ឫឞិ) ឥសីធំ, ឫសីប្រសើរ ។
- មហាឧបរាជ (--ឧប៉ៈរ៉ាច) ន. ឋានន្តរស័ក្តិសម្រាប់ក្សត្រិយ៍ទីឧបរាជក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ : សម្ដេចព្រះមហាឧបរាជ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) ឧបរាជ ផង) ។ មហាឫសី (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) មហាឥសី) ។ល។
-
ព្រឹទ្ធាចារ្យ
( ន.នាមសព្ទ )
[ព្រឹត-ធាចា ]
(< វ្ឫទ្ធ + អាចាយ៌; វុឌ្ឍ ឬ វុទ្ធ + អាចរិយ) អាចារ្យដែលមានអាយុច្រើន, អាចារ្យចាស់ទុំ; ច្រើនសំដៅសេចក្ដីថា ចាស់ស្រុក ឬ ចាស់ទុំ, ដូចជាថា : អ្នកដែលគោរពកោតក្រែងចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យក្នុងត្រកូលរៀមច្បង រមែងបានចម្រើនដោយពរ ៤ ប្រការគឺ អាយុ, វណ្ណៈ, សុខៈ, ពលៈ ។
-
មង្គលទេពាចារ្យ
( ន.នាមសព្ទ )
[មង់-គល់-ទេ ពាចា ]
(< មង្គល + ទេវ + អាចាយ៌; --អាចរិយ “អាចារ្យដូចជាទេវតាដែលជាមង្គលឬអាចារ្យជាមង្គលដ៏ប្រសើរ”) ឋានន្តរជាសមណស័ក្តិរាជាគណៈថ្នាក់ខ្ពស់ក្នុងកម្ពុជរដ្ឋ; ចួនកាលព្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវិត ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទានតាំងដល់ទីជាសម្ដេចក៏មាន : សម្ដេចព្រះមង្គលទេពាចារ្យ ។
-
មុក្ដា
( ន.នាមសព្ទ )
[មុក-ក្ដា, ជើង ដ]
ឈ្មោះកែវ ឬត្បូងមានតម្លៃមួយប្រភេទ; ត្បូងដែលកើតអំពីខ្យង, គជ់ខ្យង; ខ្យងដាំ : កែវមុក្តា ។
- មុក្ដាហារ ឬ - មុត្ដាហារ (សំ. មុក្ដា, ឬ បា. មុត្ដា + ហារ “ខ្សែ-ក កង-ក”) ខ្សែ-ក ឬ កង-ក ដែលប្រដាប់ដោយមុក្ដា : ព្រះសិទ្ធត្ថរាជបានទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់សម្ដីនៃខត្តិយកញ្ញានាមកិសាគោតមីសរសើរព្រះអង្គដូច្នោះ ស្ដេចក៏ដោះមុក្ដាហារចាកព្រះសូរង្គ ឲ្យរាជអមាត្យយកទៅប្រទាននាងនោះភ្លាម ដោយតាំងព្រះរាជហ្ឫទ័យថាជារង្វាន់បូជាមាត់អាចារ្យ... (រឿងពុទ្ធប្រវត្តិ) ។
-
របាទ
( ន.នាមសព្ទ )
[ រ-បាត ]
ជើងអក្សរ រ (ហៅដោយសន្មតិ), ជាឈ្មោះវណ្ណយុត្តមួយប្រភេទ ដែលខ្មែរប្រើតាមបែប រេផៈ សំស្រ្កឹត មានរូបសណ្ឋានដូច្នេះ (៌), ក្លាយរូបមកទៀតជា (៌); ក្នុងសិលាចារឹកខ្មែរបុរាណច្រើនប្រើ រ ពេញតួ, សម្រាប់ប្រើដាក់លើអក្សរតួចុង ដើម្បីធ្វើអក្សរតួដើមបន្ទាប់នោះឲ្យមានសូរសំឡេងញ័រ, ប្រើចំពោះតែភាសាសំស្រ្កឹត ឬសំស្រ្កឹតក្លាយ, ដូចជា គ័ភ៌, ទុគ៌ត, ទុព៌ល, ធម៌, បព៌ត, ព័ណ៌, ធម៌អាថ៌ ជាដើម; ប៉ុន្តែបើមានស្រះដែលទើសពិបាកសរសេរនោះ ត្រូវដាក់អក្សរ រ ពេញតួពីលើជើងអក្សរខាងចុងវិញ, ដូចជា ទុរ្ភិក្ស, មូរ្តី, រាមកេរ្តិ៍, តិរ្ថិយ, អន្យតិរ្ថិយ ជាដើម; ចួនកាលមិនមានស្រះទើសទែងទេ ប៉ុន្តែគួរឲ្យច្រឡំពិបាកអាន ក៏ត្រូវដាក់តួ រ លើជើងអក្សរខាងចុងបានដែរ, ដូចជា កម៌ន៑, អស្ចាយ៌, អាចាយ៌ ប្រើជា ករ្ម័ន, អស្ចារ្យ, អាចារ្យ ជាដើម (ប្រើសម្រួលឲ្យងាយមើលងាយថា) ។ បើមានអក្សរ រ ជាតួប្រកបពីខាងចុង, នឹងប្រើជា របាទ (រេផៈ) នេះផងពុំបានឡើយ, ដូចជា ជ័រ, ដើមសង្ឃ័រ, ញ័រ, ទទ័រ ជាដើម (សរសេរយ៉ាងនេះត្រឹមត្រូវហើយ) កុំសរសេរជា ជ័រ៌,... ទទ័រ៌ ឬ ជារ៌,... ទទារ៌ ឬក៏ ជារ៌, ... ទទារ៌ ដូច្នេះឡើយ (ម. ព.មើលពាក្យ ( ចូរមើលពាក្យ . . . ) បាទ ១ ន. និងរេផៈ ផង) ។